TITUS
Mahabharata
Part No. 1531
Previous part

Chapter: 203 
Adhyāya 203


Verse: 1  {Yudʰiṣṭʰira uvāca}
Halfverse: a    yogaṃ me paramaṃ tāta   mokṣasya vada bʰārata
   yogaṃ me paramaṃ tāta   mokṣasya vada bʰārata /
Halfverse: c    tam ahaṃ tattvato jñātum   iccʰāmi vadatāṃ vara
   tam ahaṃ tattvato jñātum   iccʰāmi vadatāṃ vara /1/

Verse: 2  {Bʰīṣma uvāca}
Halfverse: a    atrāpy udāharantīmam   itihāsaṃ purātanam
   atra_apy udāharanti_imam   itihāsaṃ purātanam /
Halfverse: c    saṃvadaṃ mokṣasaṃyuktaṃ   śiṣyasya guruṇā saha
   saṃvadaṃ mokṣa-saṃyuktaṃ   śiṣyasya guruṇā saha /2/

Verse: 3 
Halfverse: a    kaś cid brāhmaṇam āsīnam   ācāryam r̥ṣisattamam
   kaścid brāhmaṇam āsīnam   ācāryam r̥ṣi-sattamam /
Halfverse: c    śiṣyaḥ paramamedʰāvī   śreyo 'rtʰī susamāhitaḥ
   śiṣyaḥ parama-medʰāvī   śreyo_artʰī susamāhitaḥ /
Halfverse: e    caraṇāv upasaṃgr̥hya   stʰitaḥ prāñjalir abravīt
   caraṇāv upasaṃgr̥hya   stʰitaḥ prāñjalir abravīt /3/

Verse: 4 
Halfverse: a    upāsanāt prasanno 'si   yadi vai bʰagavan mama
   upāsanāt prasanno_asi   yadi vai bʰagavan mama /
Halfverse: c    saṃśayo me mahān kaś cit   tan me vyākʰyātum arhasi
   saṃśayo me mahān kaścit   tan me vyākʰyātum arhasi /4/

Verse: 5 
Halfverse: a    kutaś cāhaṃ kutaś ca tvaṃ   tat samyag brūhi yat param
   kutaś ca_ahaṃ kutaś ca tvaṃ   tat samyag brūhi yat param /
Halfverse: c    katʰaṃ ca sarvabʰūteṣu   sameṣu dvijasattama
   katʰaṃ ca sarva-bʰūteṣu   sameṣu dvija-sattama /
Halfverse: e    samyagvr̥ttā nivartante   viparītāḥ kṣayodayāḥ
   samyag-vr̥ttā nivartante   viparītāḥ kṣaya_udayāḥ /5/

Verse: 6 
Halfverse: a    vedeṣu cāpi yad vākyaṃ   laukimaṃ vyāpakaṃ ca yat
   vedeṣu ca_api yad vākyaṃ   laukimaṃ vyāpakaṃ ca yat /
Halfverse: c    etad vidvan yatʰātattvaṃ   sarvaṃ vyākʰyātum arhasi
   etad vidvan yatʰā-tattvaṃ   sarvaṃ vyākʰyātum arhasi /6/

Verse: 7  {Gurur uvāca}
Halfverse: a    śr̥ṇu śiṣyamahāprājña   brahma guhyam idaṃ param
   śr̥ṇu śiṣya-mahā-prājña   brahma guhyam idaṃ param /
Halfverse: c    adʰyātmaṃ sarvabʰūtānām   āgamānāṃ ca yad vasu
   adʰyātmaṃ sarva-bʰūtānām   āgamānāṃ ca yad vasu /7/

Verse: 8 
Halfverse: a    vāsudevaḥ sarvam idaṃ   viśvasya brahmaṇo mukʰam
   vāsudevaḥ sarvam idaṃ   viśvasya brahmaṇo mukʰam /
Halfverse: c    satyaṃ dānam atʰo yajñas   titikṣā dama ārjavam
   satyaṃ dānam atʰo yajñas   titikṣā dama\ ārjavam /8/

Verse: 9 
Halfverse: a    puruṣaṃ sanātanaṃ viṣṇuṃ   yat tad vedavido viduḥ
   puruṣaṃ sanātanaṃ viṣṇuṃ   yat tad vedavido viduḥ /
Halfverse: c    sarga pralaya kartāram   avyaktaṃ brahma śāśvatam
   sarga pralaya kartāram   avyaktaṃ brahma śāśvatam /
Halfverse: e    tad idaṃ brahma vārṣṇeyam   itihāsaṃ śr̥ṇuṣva me {!}
   tad idaṃ brahma vārṣṇeyam   itihāsaṃ śr̥ṇuṣva me /9/ {!}

Verse: 10 
Halfverse: a    brāhmaṇo brāhmaṇaiḥ śrāvyo   rājanyaḥ kṣatriyais tatʰā
   brāhmaṇo brāhmaṇaiḥ śrāvyo   rājanyaḥ kṣatriyais tatʰā /
Halfverse: c    māhātmyaṃ devadevasya   viṣṇor amitatejasaḥ
   māhātmyaṃ deva-devasya   viṣṇor amita-tejasaḥ /
Halfverse: e    arhas tvam asi kalyāna   vārṣṇeyaṃ śr̥ṇu yat param
   arhas tvam asi kalyāna   vārṣṇeyaṃ śr̥ṇu yat param /10/

Verse: 11 
Halfverse: a    kālacakram anādy antaṃ   bʰāvābʰāva svalakṣaṇam
   kāla-cakram anādy antaṃ   bʰāva_abʰāva sva-lakṣaṇam /
Halfverse: c    trailokyaṃ sarvabʰūteṣu   cakravat parivartate
   trailokyaṃ sarva-bʰūteṣu   cakravat parivartate /11/

Verse: 12 
Halfverse: a    yat tad akṣaram avyaktam   amr̥taṃ brahma śāśvatam
   yat tad akṣaram avyaktam   amr̥taṃ brahma śāśvatam /
Halfverse: c    vadanti puruṣavyāgʰraṃ   keśavaṃ puruṣarṣabʰam
   vadanti puruṣa-vyāgʰraṃ   keśavaṃ puruṣa-r̥ṣabʰam /12/

Verse: 13 
Halfverse: a    pitr̥̄n devān r̥ṣīṃś caiva   tatʰā vai yakṣadānavān
   pitr̥̄n devān r̥ṣīṃś caiva   tatʰā vai yakṣa-dānavān /
Halfverse: c    nāgāsuramanuṣyāṃś ca   sr̥jate paramo 'vyayaḥ
   nāga_asura-manuṣyāṃś ca   sr̥jate paramo_avyayaḥ /13/

Verse: 14 
Halfverse: a    tatʰaiva veda śāstrāṇi   lokadʰarmāṃś ca śāśvatān
   tatʰaiva veda śāstrāṇi   loka-dʰarmāṃś ca śāśvatān /
Halfverse: c    pralaye prakr̥tiṃ prāpya   yugādau sr̥jate prabʰuḥ
   pralaye prakr̥tiṃ prāpya   yuga_ādau sr̥jate prabʰuḥ /14/

Verse: 15 
Halfverse: a    yatʰartuṣv r̥tuliṅgāni   nānārūpāṇi paryaye
   yatʰā-r̥tuṣv r̥tu-liṅgāni   nānā-rūpāṇi paryaye /
Halfverse: c    dr̥śyante tāni tāny eva   tatʰā brahmāha rātriṣu
   dr̥śyante tāni tāny eva   tatʰā brahmā_aha rātriṣu /15/

Verse: 16 
Halfverse: a    atʰa yad yad yadā bʰāvi   kālayogād yugādiṣu
   atʰa yad yad yadā bʰāvi   kāla-yoga_ād yuga_ādiṣu /
Halfverse: c    tat tad utpadyate jñānaṃ   lokayātrā vidʰānajam
   tat tad utpadyate jñānaṃ   loka-yātrā vidʰānajam /16/

Verse: 17 
Halfverse: a    yugānte 'ntarhitān vedān   setihāsān maharṣayaḥ
   yuga_ante_antarhitān vedān   sa_itihāsān mahā-r̥ṣayaḥ /
Halfverse: c    lebʰire tapasā pūrvam   anujñātāḥ svayambʰuvā
   lebʰire tapasā pūrvam   anujñātāḥ svayambʰuvā /17/

Verse: 18 
Halfverse: a    vedavid veda bʰagavān   vedāṅgāni br̥haspatiḥ
   vedavid veda bʰagavān   veda_aṅgāni br̥haspatiḥ /
Halfverse: c    bʰārgavo nītiśāstraṃ ca   jagāda jagato hitam
   bʰārgavo nīti-śāstraṃ ca   jagāda jagato hitam /18/

Verse: 19 
Halfverse: a    gāndʰarvaṃ nārado vedaṃ   bʰaradvājo dʰanur graham
   gāndʰarvaṃ nārado vedaṃ   bʰaradvājo dʰanur graham /
Halfverse: c    devarṣicaritaṃ gārgyaḥ   kr̥ṣṇātreyaś cikitsitam
   deva-r̥ṣi-caritaṃ gārgyaḥ   kr̥ṣṇa_ātreyaś cikitsitam /19/

Verse: 20 
Halfverse: a    nyāyatantrāṇy anekāni   tais tair uktāni vādibʰiḥ
   nyāya-tantrāṇy anekāni   tais tair uktāni vādibʰiḥ /
Halfverse: c    hetvāgama sadācārair   yad uktaṃ tad upāsyate
   hetv-āgama sadācārair   yad uktaṃ tad upāsyate /20/

Verse: 21 
Halfverse: a    anādyaṃ yat paraṃ brahma   na devā narṣayo viduḥ
   anādyaṃ yat paraṃ brahma   na devā na-r̥ṣayo viduḥ /
Halfverse: c    ekas tad veda bʰagavān   dʰātā nārāyaṇaḥ prabʰuḥ
   ekas tad veda bʰagavān   dʰātā nārāyaṇaḥ prabʰuḥ /21/

Verse: 22 
Halfverse: a    nārāyaṇād r̥ṣigaṇās   tatʰā mukʰyāḥ surāsurāḥ
   nārāyaṇād r̥ṣi-gaṇās   tatʰā mukʰyāḥ sura_asurāḥ /
Halfverse: c    rājarṣayaḥ purāṇāś ca   paramaṃ duḥkʰabʰeṣajam
   rāja-r̥ṣayaḥ purāṇāś ca   paramaṃ duḥkʰa-bʰeṣajam /22/

Verse: 23 
Halfverse: a    puruṣādʰiṣṭʰitaṃ bʰāvaṃ   prakr̥tiḥ sūyate tadā
   puruṣa_adʰiṣṭʰitaṃ bʰāvaṃ   prakr̥tiḥ sūyate tadā /
Halfverse: c    hetuyuktam ataḥ sarvaṃ   jagat saṃparivartate
   hetu-yuktam ataḥ sarvaṃ   jagat saṃparivartate /23/

Verse: 24 
Halfverse: a    dīpād anye yatʰā dīpāḥ   pravartante sahasraśaḥ
   dīpād anye yatʰā dīpāḥ   pravartante sahasraśaḥ /
Halfverse: c    prakr̥tiḥ sr̥jate tadvad   ānantyān nāpacīyate
   prakr̥tiḥ sr̥jate tadvad   ānantyāt na_apacīyate /24/

Verse: 25 
Halfverse: a    avyaktakarmajā buddʰir   ahaṃkāraṃ prasūyate
   avyakta-karmajā buddʰir   ahaṃkāraṃ prasūyate /
Halfverse: c    ākāśaṃ cāpy ahaṃkārād   vāyur ākāśasaṃbʰavaḥ
   ākāśaṃ ca_apy ahaṃkārād   vāyur ākāśa-saṃbʰavaḥ /25/

Verse: 26 
Halfverse: a    vāyos tejas tataś cāpas   tv adbʰyo hi vasudʰodgatā
   vāyos tejas tataś ca_āpas   tv adbʰyo hi vasudʰā_udgatā /
Halfverse: c    mūlaprakr̥tayo 'stau tā   jagad etāsv avastʰitam
   mūla-prakr̥tayo_astau tā   jagad etāsv avastʰitam /26/

Verse: 27 
Halfverse: a    jñānendriyāṇy ataḥ pañca   pañca karmendriyāṇy api
   jñāna_indriyāṇy ataḥ pañca   pañca karma_indriyāṇy api /
Halfverse: c    viṣayāḥ pañca caikaṃ ca   vikāre ṣoḍaśaṃ manaḥ
   viṣayāḥ pañca ca_ekaṃ ca   vikāre ṣoḍaśaṃ manaḥ /27/

Verse: 28 
Halfverse: a    śrotraṃ tvak cakṣuṣī jihvā   gʰrāṇaṃ pañcendriyāṇy api {!}
   śrotraṃ tvak cakṣuṣī jihvā   gʰrāṇaṃ pañca_indriyāṇy api / {!}
Halfverse: c    padau pāyur upastʰaś ca   hastau vāk karmaṇām api
   padau pāyur upastʰaś ca   hastau vāk karmaṇām api /28/

Verse: 29 
Halfverse: a    śabdaḥ sparśo 'tʰa rūpaṃ ca   raso gandʰas tatʰaiva ca
   śabdaḥ sparśo_atʰa rūpaṃ ca   raso gandʰas tatʰaiva ca /
Halfverse: c    vijñeyaṃ vyāpakaṃ cittaṃ   teṣu sarvagataṃ manaḥ
   vijñeyaṃ vyāpakaṃ cittaṃ   teṣu sarva-gataṃ manaḥ /29/

Verse: 30 
Halfverse: a    rasajñāne tu jihveyaṃ   vyāhr̥te vāk tatʰaiva ca
   rasa-jñāne tu jihvā_iyaṃ   vyāhr̥te vāk tatʰaiva ca /
Halfverse: c    indriyair vividʰair yuktaṃ   sarvaṃ vyastaṃ manas tatʰā
   indriyair vividʰair yuktaṃ   sarvaṃ vyastaṃ manas tatʰā /30/

Verse: 31 
Halfverse: a    vidyāt tu ṣoḍaśaitāni   daivatāni vibʰāgaśaḥ
   vidyāt tu ṣoḍaśa_etāni   daivatāni vibʰāgaśaḥ /
Halfverse: c    deheṣu jñānakartāram   upāsīnam upāsate
   deheṣu jñāna-kartāram   upāsīnam upāsate /31/

Verse: 32 
Halfverse: a    tadvat somaguṇā jihvā   gandʰas tu pr̥tʰivī guṇaḥ
   tadvat soma-guṇā jihvā   gandʰas tu pr̥tʰivī guṇaḥ /
Halfverse: c    śrotraṃ śabdaguṇaṃ caiva   cakṣur agner guṇas tatʰā
   śrotraṃ śabda-guṇaṃ caiva   cakṣur agner guṇas tatʰā /
Halfverse: e    sparśaṃ vāyuguṇaṃ vidyāt   sarvabʰūteṣu sarvadā
   sparśaṃ vāyu-guṇaṃ vidyāt   sarva-bʰūteṣu sarvadā /32/

Verse: 33 
Halfverse: a    manaḥ sattvaguṇaṃ prāhuḥ   sattvam avyaktajaṃ tatʰā
   manaḥ sattva-guṇaṃ prāhuḥ   sattvam avyaktajaṃ tatʰā /
Halfverse: c    sarvabʰūtātmabʰūtastʰaṃ   tasmād budʰyeta buddʰimān
   sarva-bʰūta_ātma-bʰūta-stʰaṃ   tasmād budʰyeta buddʰimān /33/

Verse: 34 
Halfverse: a    ete bʰāvā jagat sarvaṃ   vahanti sacarācaram
   ete bʰāvā jagat sarvaṃ   vahanti sacara_acaram /
Halfverse: c    śritā virajasaṃ devaṃ   yam āhuḥ paramaṃ padam
   śritā virajasaṃ devaṃ   yam āhuḥ paramaṃ padam /34/

Verse: 35 
Halfverse: a    navadvāraṃ puraṃ puṇyam   etair bʰāvaiḥ samanvitam
   nava-dvāraṃ puraṃ puṇyam   etair bʰāvaiḥ samanvitam /
Halfverse: c    vyāpya śete mahān ātmā   tasmāt puruṣa ucyate
   vyāpya śete mahān ātmā   tasmāt puruṣa\ ucyate /35/

Verse: 36 
Halfverse: a    ajaraḥ so 'maraś caiva   vyaktāvyaktopadeśavān
   ajaraḥ so_amaraś caiva   vyakta_avyakta_upadeśavān /
Halfverse: c    vyāpakaḥ saguṇaḥ sūkṣmaḥ   sarvabʰūtaguṇāśrayaḥ
   vyāpakaḥ saguṇaḥ sūkṣmaḥ   sarva-bʰūta-guṇa_āśrayaḥ /36/

Verse: 37 
Halfverse: a    yatʰā dīpaḥ prakāśātmā   hrasvo vā yadi vā mahān
   yatʰā dīpaḥ prakāśa_ātmā   hrasvo vā yadi vā mahān /
Halfverse: c    jñānātmānaṃ tatʰā vidyāt   puruṣaṃ sarvajantuṣu
   jñāna_ātmānaṃ tatʰā vidyāt   puruṣaṃ sarva-jantuṣu /37/

Verse: 38 
Halfverse: a    so 'tra vedayate vedyaṃ   sa śr̥ṇoti sa paśyati
   so_atra vedayate vedyaṃ   sa śr̥ṇoti sa paśyati /
Halfverse: c    kāraṇaṃ tasya deho 'yaṃ   sa kartā sarvakarmaṇām
   kāraṇaṃ tasya deho_ayaṃ   sa kartā sarva-karmaṇām /38/

Verse: 39 
Halfverse: a    agnir dāru gato yadvad   bʰinne dārau na dr̥śyate
   agnir dāru gato yadvad   bʰinne dārau na dr̥śyate /
Halfverse: c    tatʰaivātmā śarīrastʰo   yogenaivātra dr̥śyate
   tatʰā_eva_ātmā śarīrastʰo   yogena_eva_atra dr̥śyate /39/

Verse: 40 
Halfverse: a    nadīṣv āpo yatʰā yuktā   yatʰā sūrye marīcayaḥ
   nadīṣv āpo yatʰā yuktā   yatʰā sūrye marīcayaḥ /
Halfverse: c    saṃtanvānā yatʰā yānti   tatʰā dehāḥ śarīriṇām
   saṃtanvānā yatʰā yānti   tatʰā dehāḥ śarīriṇām /40/

Verse: 41 
Halfverse: a    svapnayoge yatʰaivātmā   pañcendriya samāgataḥ
   svapna-yoge yatʰā_eva_ātmā   pañca_indriya samāgataḥ /
Halfverse: c    deham utsr̥jya vai yāti   tatʰaivātropalabʰyate
   deham utsr̥jya vai yāti   tatʰā_eva_atra_upalabʰyate /41/

Verse: 42 
Halfverse: a    karmaṇā vyāpyate pūrvaṃ   karmaṇā copapadyate
   karmaṇā vyāpyate pūrvaṃ   karmaṇā ca_upapadyate /
Halfverse: c    karmaṇā nīyate 'nyatra   svakr̥tena balīyasā
   karmaṇā nīyate_anyatra   sva-kr̥tena balīyasā /42/

Verse: 43 
Halfverse: a    sa tu dehād yatʰā dehaṃ   tyaktvānyaṃ pratipadyate
   sa tu dehād yatʰā dehaṃ   tyaktvā_anyaṃ pratipadyate /
Halfverse: c    tatʰā taṃ saṃpravakṣyāmi   bʰūtagrāmaṃ svakarmajam
   tatʰā taṃ saṃpravakṣyāmi   bʰūta-grāmaṃ sva-karmajam /43/ (E)43


Next part


This text is part of the TITUS edition of Mahabharata.

Copyright TITUS Project, Frankfurt a/M, 8.12.2008. No parts of this document may be republished in any form without prior permission by the copyright holder.