TITUS
Author: Kalidasa
Kālidāsa
Genre: Poems
Poems
Work: Megh.
Meghadūta
On
the
basis
of
the
edition
Meghadūta
(Le
Nuage
Messager)
.
Poème
élégiaque
de
Kālidāsa
.
Traduit
et
annoté
par
R.H
.
Assier
de
Pompingan
(Texte
et
Traduction)
,
Paris
1938
as
based
on
the
edition
by
E
.
Hultzsch
,
Kalidasa's
Meghaduta
,
edited
from
Manuscripts
with
the
commentary
of
Vallabhadeva
and
provided
with
a
complete
Sanskrit-English
vocabulary
,
London
1911
entered
and
proofread
by
Jost
Gippert
,
Frankfurt
a/M
,
February
1995;
collation
with
the
edition
by
M.R
.
Kale
,
The
Meghadūta
of
Kālidāsa
,
8th
edition
,
Delhi
1979
and
with
the
electronic
version
prepared
by
H
.
Pohlus
,
Halle
, 1999,
and
TITUS
version
by
Jost
Gippert
,
Frankfurt
a/M
, 28.2.1998 / 21.6.1998 / 8.4.2000 / 3.12.2008 / 21.4.2012 / 18.8.2015
Main
verse
numbering
according
to
the
edition
Assier
de
Pompignan
which
follows
the
commentary
by
Vallabhadeva
;
the
apocryphal
stanzas
(
kṣepakaḥ
)
of
this
edition
were
incorporated
at
their
respective
places
according
to
Kale's
edition
,
however
.
Secondary
numbering
according
to
Mallinātha's
commentary
.
Additional
markings
:
<E1>
,
[Stenzler]
,
{Kale}
.
Section: I
[pūrvamegʰaḥ]
Strophe: 1/1
Verse: a
kaś
cit
kāntāvirahaguruṇā
svādʰikārapramattaḥ
v.l
.:
svādʰikārāt
pramattaḥ.
Verse: b
śāpenāstaṃgamitamahimā
varṣabʰogyeṇa
bʰartuḥ
/
Verse: c
yakṣaś
cakre
janakatanayāsnānapuṇyodakeṣu
Verse: d
snigdʰaccʰāyātaruṣu
vasatiṃ
rāmagiryāśrameṣu
// 1 //
Strophe: 2/2
Verse: a
tasminn
adrau
kati
cid
abalāviprayuktaḥ
sa
kāmī
Verse: b
nītvā
māsān
kanakavalayabʰraṃśariktaprakoṣṭʰaḥ
/
Verse: c
āṣāḍʰasya
pratʰamadivase
megʰam
āśliṣṭasānuṃ
v.l
.:
praśamadivase.
Verse: d
vaprakrīḍāpariṇatagajaprekṣaṇīyaṃ
dadarśa
// 2 //
Strophe: 3/3
Verse: a
tasya
stʰitvā
katʰam
api
puraḥ
ketakādʰānahetor
v.l
.:
kautukādʰānahetor.
Verse: b
antarbāṣpaś
ciram
anucaro
rājarājasya
dadʰyau
/
Verse: c
megʰāloke
bʰavati
sukʰino
'py
anyatʰāvr̥tti
cetaḥ
Verse: d
kaṇṭʰāśleṣapraṇayini
jane
kiṃ
punar
dūrasaṃstʰe
// 3 //
Strophe: 4/4
Verse: a
pratyāsanne
nabʰasi
dayitājīvitālambanārtʰī
v.l
.:
manasi.
v.l
.:
dayitājīvitālambanārtʰām
;
dayitājīvitālambanārtʰam.
Verse: b
jīmūtena
svakuśalamayīṃ
hārayiṣyan
pravr̥ttim
/
Verse: c
sa
pratyagraiḥ
kuṭajakusumaiḥ
kalpitārgʰāya
tasmai
v.l
.:
saṃpratyagraiḥ.
Verse: d
prītaḥ
prītipramukʰavacanaṃ
svāgataṃ
vyājahāra
// 4 //
Strophe: 5/5
Verse: a
dʰūmajyotiḥsalilamarutāṃ
saṃnipātaḥ
kva
megʰaḥ
Verse: b
saṃdeśārtʰāḥ
kva
paṭukaraṇaiḥ
prāṇibʰiḥ
prāpaṇīyāḥ
/
Verse: c
ity
autsukyād
aparigaṇayan
guhyakas
taṃ
yayāce
Verse: d
kāmārtā
hi
praṇayakr̥paṇāś
cetanācetaneṣu
// 5 //
v.l
.
(Kale)
:
prakr̥tikr̥paṇāś
Strophe: 6/6
Verse: a
jātaṃ
vaṃśe
bʰuvanavidite
puṣkarāvartakānāṃ
v.l
.:
puṣkalāvartakānāṃ.
Verse: b
jānāmi
tvāṃ
prakr̥tipuruṣaṃ
kāmarūpaṃ
magʰonaḥ
/
Verse: c
tenārtʰitvaṃ
tvayi
vidʰivaśād
dūrabandʰur
gato
'haṃ
Verse: d
yācñā
vandʰyā
varam
adʰiguṇe
nādʰame
labdʰakāmā
// 6 //
v.l
.:
yācñā
bandʰyā.
v.l
.
(Kale)
:
yācñā
mogʰā
Strophe: 7/7
Verse: a
saṃtaptānāṃ
tvam
asi
śaraṇaṃ
tat
payoda
priyāyāḥ
Verse: b
saṃdeśaṃ
me
hara
dʰanapatikrodʰaviśleṣitasya
/
v.l
.:
dʰanapateḥ
krodʰaviśleṣitasya.
Verse: c
gantavyā
te
vasatir
alakā
nāma
yakṣeśvarāṇāṃ
Verse: d
bāhyodyānastʰitaharaśiraścandrikādʰautaharmyā
// 7 //
Strophe: 8/8
Verse: a
tvām
ārūḍʰaṃ
pavanapadavīm
udgr̥hītālakāntāḥ
Verse: b
prekṣiṣyante
patʰikavanitāḥ
pratyayād
āśvasantyaḥ
/
Verse: c
kaḥ
saṃnaddʰe
virahavidʰurāṃ
tvayy
upekṣeta
jāyāṃ
Verse: d
na
syād
anyo
'py
aham
iva
jano
yaḥ
parādʰīnavr̥ttiḥ
// 8 //
v.l
.:
ayam.
Strophe: 9/12
Verse: a
āprccʰasva
priyasakʰam
amuṃ
tuṅgam
āliṅgya
śailaṃ
Verse: b
vandyaiḥ
puṃsāṃ
ragʰupatipadair
aṅkitaṃ
mekʰalāsu
/
Verse: c
kāle
kāle
bʰavati
bʰavatā
yasya
saṃyogam
etya
Verse: d
snehavyaktiś
ciravirahajaṃ
muñcato
bāṣpam
uṣṇam
// 9
{12} ʽ12'
//
Strophe: 10/9
Verse: a
mandaṃ
mandaṃ
nudati
pavanaś
cānukūlo
yatʰā
tvāṃ
Verse: b
vāmaś
cāyaṃ
nadati
madʰuraṃ
cātakas
toyagr̥dʰnuḥ
/
v.l
.
(Kale)
:
te
sagandʰaḥ
Verse: c
garbʰādʰānastʰiraparicayā
nūnam
ābaddʰamālāḥ
v.l
.
(Kale)
:
garbʰādʰānakṣaṇaparicayān
Verse: d
seviṣyante
nayanasubʰagaṃ
kʰe
bʰavantaṃ
balākāḥ
// 10
ʽ9'//
Strophe: 11/10
Verse: a
tāṃ
cāvaśyaṃ
divasagaṇanātatparām
ekapatnīm
Verse: b
avyāpannām
avihatagatir
drakṣyasi
bʰrātr̥jāyām
/
Verse: c
āśābandʰaḥ
kusumasadr̥śaṃ
prāyaśo
hy
aṅganānāṃ
Verse: d
sadyaḥpātapraṇayi
hr̥dayaṃ
viprayoge
ruṇaddʰi
// 11 <11>
{9} ʽ10'
//
v.l
.
(Kale)
:
sadyaḥpāti
praṇayi
Strophe: 12/11
Verse: a
kartuṃ
yac
ca
prabʰavati
mahīm
uccʰilīndʰrām
avandʰyāṃ
Verse: b
tac
cʰrutvā
te
śravaṇasubʰagaṃ
garjitaṃ
mānasotkāḥ
/
Verse: c
ā
kailāsād
bisakisalayaccʰedapātʰeyavantaḥ
Verse: d
saṃpatsyante
nabʰasi
bʰavato
rājahaṃsāḥ
sahāyāḥ
// 12 <12>
{11} ʽ11'
//
Strophe: 13/13
Verse: a
mārgaṃ
tāvac
cʰr̥ṇu
katʰayatas
tvatprayāṇānukūlaṃ
v.l
.:
mārgaṃ
mattaḥ
śr̥ṇu.
v.l
.
(Kale)
:
tvatprayāṇānurūpaṃ
Verse: b
saṃdeśaṃ
me
tadanu
jalada
śroṣyasi
śrotrapeyam
/
Verse: c
kʰinnaḥ
kʰinnaḥ
śikʰariṣu
padaṃ
nyasya
gantāsi
yatra
Verse: d
kṣīṇaḥ
kṣīṇaḥ
parilagʰu
payaḥ
srotasāṃ
copayujya
// 13 <9> //
Strophe: 14/14
Verse: a
adreḥ
śr̥ṅgaṃ
harati
pavanaḥ
kiṃ
svid
ity
unmukʰībʰir
Verse: b
drṣṭotsāhaś
cakitacakitaṃ
mugdʰasiddʰāṅganābʰiḥ
/
Verse: c
stʰānād
asmāt
sarasaniculād
utpatodaṅmukʰaḥ
kʰaṃ
Verse: d
diṅnāgānāṃ
patʰi
pariharan
stʰūlahastāvalehān
// 14 //
v.l
.
(Kale)
:
stʰūlahastāvalepān
Strophe: 15/15
Verse: a
ratnaccʰāyāvyatikara
iva
prekṣyam
etat
purastād
Verse: b
valmīkāgrāt
prabʰavati
dʰanuṣkʰaṇḍam
ākʰaṇḍalasya
/
Verse: c
yena
śyāmaṃ
vapur
atitarāṃ
kāntim
āpatsyate
te
Verse: d
barheṇeva
spʰuritarucinā
gopaveṣasya
viṣṇoḥ
// 15 //
Strophe: 16/16
Verse: a
tvayy
āyattaṃ
kr̥ṣipʰalam
iti
bʰrūvilāsān
abʰijñaiḥ
v.l
.
(Kale)
:
bʰrūvikārānabʰijñaiḥ
Verse: b
prītisnigdʰair
janapadavadʰūlocanaiḥ
pīyamānaḥ
/
Verse: c
sadyaḥsīrotkaṣaṇasurabʰi
kṣetram
āruhya
mālaṃ
Verse: d
kiṃ
cit
paścat
pravalaya
gatiṃ
bʰūya
evottareṇa
// 16 //
v.l
.
(Kale)
:
vraja
lagʰugatir
Strophe: 17/17
Verse: a
tvām
āsārapraśamitavanopaplavaṃ
sādʰu
mūrdʰnā
Verse: b
vakṣyaty
adʰvaśramaparigataṃ
sānumān
āmrakūṭaḥ
/
Verse: c
na
kṣudro
'pi
pratʰamasukr̥tāpekṣayā
saṃśrayāya
Verse: d
prāpte
mitre
bʰavati
vimukʰaḥ
kim
punar
yas
tatʰoccaiḥ
// 17 //
Strophe: 18/18
Verse: a
cʰannopāntaḥ
pariṇatapʰaladyotibʰiḥ
kānanāmrais
Verse: b
tvayy
ārūḍʰe
śikʰaram
acalaḥ
snigdʰaveṇīsavarṇe
/
Verse: c
nūnaṃ
yāsyaty
amaramitʰunaprekṣaṇīyām
avastʰāṃ
Verse: d
madʰye
śyāmaḥ
stana
iva
bʰuvaḥ
śeṣavistārapāṇḍuḥ
// 18 //
v.l
.:
megʰaśyāmaḥ.
Strophe: A.I/II.8a
Verse: a
adʰvaklāntam
pratimukʰagataṃ
sānumān
āmrakūṭas
Verse: b
tuṅgena
tvāṃ
jalada
śirasā
vakṣyati
ślāgʰamānaḥ
/
Verse: c
āṣāreṇa
tvam
api
śamayes
tasya
naidāgʰam
agniṃ
Verse: d
satkār̥ādraḥ
pʰalati
na
cireṇopakāro
mahatsu
//
A.I
ʽII.
8' {18-19}
//
v.l
.
(Kale)
:
satbʰāvārdraḥ
Strophe: 19/19
Verse: a
stʰitvā
tasmin
vanacaravadʰūbʰuktakuñje
muhūrtaṃ
Verse: b
toyotsargadrutataragatis
tatparaṃ
vartma
tīrṇaḥ
/
v.l
.:
toyotsargād
drutataragatis
;
v.l
.:
lagʰutaragatis.
Verse: c
revāṃ
drakṣyasy
upalaviṣame
vindʰyapāde
viśīrṇāṃ
v.l
.:
vikīrṇāṃ.
Verse: d
bʰakticcʰedair
iva
viracitāṃ
bʰūtim
aṅge
gajasya
// 19 //
Strophe: 20/20
Verse: a
tasyās
tiktair
vanagajamadair
vāsitaṃ
vāntavr̥ṣṭir
v.l
.:
tīkṣṇaiḥ.
Verse: b
jambūkʰaṇḍapratihatarayaṃ
toyam
ādāya
gaccʰeḥ
/
v.l
.:
jambūṣaṇḍapratihatarayaṃ.
v.l
.
(Kale)
:
jambūkuñjapratihatarayaṃ
Verse: c
antaḥsāraṃ
gʰana
tulayituṃ
nānilaḥ
śakṣyati
tvāṃ
Verse: d
riktaḥ
sarvo
bʰavati
hi
lagʰuḥ
pūrṇatā
gauravāya
// 20 //
Strophe: 21/21
Verse: a
nīpaṃ
dr̥ṣṭvā
haritakapiśaṃ
kesarair
ardʰarūḍʰair
v.l
.
(Stenzler)
:
keśarair.
Verse: b
āvirbʰūtapratʰamamukulāḥ
kandalīś
cānukaccʰam
/
Verse: c
dagdʰāraṇyeṣv
adʰikasurabʰiṃ
gandʰam
āgʰrāya
corvyāḥ
v.l
.:
jagdʰvāraṇyeṣv
;
Cm
:
dagdʰāraṇyeṣv
iti
pāṭʰe
dagdʰam
ity
adʰikaviśeṣaṇaṃ.
Verse: d
sāraṅgās
te
jalalavamucaḥ
sūcayiṣyanti
mārgam
// 21 //
v.l
.:
navajalamucaḥ.
Strophe: A.II/21a
Verse: a
ambʰobindugrahanacaturāṃś
cātakān
vīkṣamāṇāḥ
Verse: b
śreṇībʰūtāḥ
parigaṇanayā
nirdiśanto
balākāḥ
/
Verse: c
tvām
āsādya
stanitasamaye
mānayiṣyanti
siddʰāḥ
Verse: d
sotkampāni
priyasahacarīsaṃbʰramāliṅgitāni
//
A.II
ʽ21a
' {22}
//
v.l
.
(Kale)
:
sotkaṇṭāni
Strophe: 22/22
Verse: a
utpaśyāmi
drutam
api
sakʰe
matpriyārtʰaṃ
yiyāsoḥ
Verse: b
kālakṣepaṃ
kakubʰasurabʰau
parvate
parvate
te
/
Verse: c
śuklāpāṅgaiḥ
sanayanajalaiḥ
svāgatīkr̥tya
kekāḥ
v.l
.
(Kale)
:
sajalanayanaiḥ
Verse: d
pratyudyātaḥ
katʰam
api
bʰavān
gantum
āśu
vyavasyet
// 22
{23}
//
Strophe: 23/23
Verse: a
pāṇḍuccʰāyopavanavr̥tayaḥ
ketakaiḥ
sūcibʰinnair
Verse: b
nīḍārambʰair
gr̥habalibʰujām
ākulagrāmacaityāḥ
/
v.l
.:
nīḍārambʰe.
Verse: c
tvayy
āsanne
pʰalapariṇatiśyāmajambūvanāntāḥ
v.l
.
(Kale)
:
pariṇatapʰalaśyāmajambūvanāntāḥ
Verse: d
saṃpatsyante
katipayadinastʰāyihaṃsā
daśārṇāḥ
// 23
{24}
//
Strophe: 24/24
Verse: a
teṣāṃ
dikṣu
pratʰitavidiśālakṣaṇāṃ
rājadʰānīṃ
Verse: b
gatvā
sadyaḥ
pʰalam
avikalaṃ
kāmukatvasya
labdʰā
/
v.l
.:
pʰalam
atimahat
;
tv
avikalapʰalaṃ.
v.l
.
(Kale)
:
pʰalam
api
mahat
Verse: c
tīropāntastanitasubʰagaṃ
pāsyasi
svādu
yat
tat
v.l
.:
svādu
yatra
;
svādu
yuktaṃ
;
svādu
yasmāt
;
svādu
yat
tvaṃ.
Verse: d
sabʰrūbʰaṅgaṃ
mukʰam
iva
payo
vetravatyāś
calormi
// 24
{25}
//
Strophe: 25/25
Verse: a
nīcairākʰyaṃ
girim
adʰivases
tatra
viśrāmahetos
v.l
.:
visrāntihetoḥ.
Verse: b
tvatsaṃparkāt
pulakitam
iva
prauḍʰapuṣpaiḥ
kadambaiḥ
/
Verse: c
yaḥ
paṇyastrīratiparimalodgāribʰir
nāgarāṇām
Verse: d
uddāmāni
pratʰayati
śilāveśmabʰir
yauvanāni
// 25
{26}
//
Strophe: 26/26
Verse: a
viśrāntaḥ
san
vraja
vananadītīrajātāni
siñcann
Verse: b
udyānānāṃ
navajalakaṇair
yūtʰikājālakāni
/
Verse: c
gaṇḍasvedāpanayanarujāklāntakarṇotpalānāṃ
Verse: d
cʰāyādānāt
kṣaṇaparicitaḥ
puṣpalāvīmukʰānām
// 26
{27}
//
Strophe: 27/27
Verse: a
vakraḥ
pantʰā
yad
api
bʰavataḥ
prastʰitasyottarāśāṃ
Verse: b
saudʰotsaṅgapraṇayavimukʰo
mā
sma
bʰūr
ujjayinyāḥ
/
Verse: c
vidyuddāmaspʰuritacakitais
tatra
paurāṅganānāṃ
Verse: d
lolāpāṅgair
yadi
na
ramase
locanair
vañcito
'si
// 27
{28}
//
Strophe: 28/28
Verse: a
vīcikṣobʰastanitavihagaśreṇikāñcīguṇāyāḥ
Verse: b
saṃsarpantyāḥ
skʰalitasubʰagaṃ
darśitāvartanābʰeḥ
/
Verse: c
nirvindʰyāyāḥ
patʰi
bʰava
rasābʰyantaraḥ
saṃnipatya
Verse: d
strīṇām
ādyaṃ
praṇayavacanaṃ
vibʰramo
hi
priyeṣu
// 28
{29}
//
Strophe: 29/29
Verse: a
veṇībʰūtapratanusalilāṃ
tām
atītasya
sindʰuṃ
v.l
.
(Kale)
:
sindʰuḥ
Verse: b
pāṇḍuccʰāyāṃ
taṭaruhatarubʰraṃśibʰir
jīrṇaparṇaiḥ
/
v.l
.
(Kale)
:
pāṇḍuccʰāyā
Verse: c
saubʰāgyaṃ
te
subʰaga
virahāvastʰayā
vyañjayantīṃ
v.l
.
(Kale)
:
vyañjayantī
Verse: d
kārśyaṃ
yena
tyajati
vidʰinā
sa
tvayaivopapādyaḥ
// 29
{30}
//
Strophe: 30/30
Verse: a
prāpyāvantīn
udayanakatʰākovidagrāmavr̥ddʰān
Verse: b
pūrvoddiṣṭām
anusara
purīṃ
śrīviśālāṃ
viśālām
/
Verse: c
svalpībʰūte
sucaritapʰale
svargiṇāṃ
gāṃ
gatānāṃ
Verse: d
śeṣaiḥ
puṇyair
hr̥tam
iva
divaḥ
kāntimat
kʰaṇḍam
ekam
// 30
{31}
//
Strophe: 31/31
Verse: a
dīrgʰīkurvan
paṭu
madakalaṃ
kūjitaṃ
sārasānāṃ
Verse: b
pratyūṣeṣu
spʰuṭitakamalāmodamaitrīkaṣāyaḥ
/
Verse: c
yatra
strīṇāṃ
harati
surataglānim
aṅgānukūlaḥ
Verse: d
siprāvātaḥ
priyatama
iva
prārtʰanācāṭukāraḥ
// 31
{32}
//
Strophe: A.III/31a
Verse: a
hārāṃs
tārāṃs
taralaguṭikān
koṭiśaḥ
śaṅkʰaśuktīḥ
Verse: b
śaṣpaśyāmān
marakatamaṇīn
unmayūkʰaprarohān
/
Verse: c
dr̥ṣṭvā
yasyāṃ
vipaṇiracitān
vidrumāṇāṃ
ca
bʰaṅgān
Verse: d
saṃlakṣyante
salilanidʰayas
toyamātrāvaśeṣāḥ
//
A.III
ʽ31a
' {33}
//
Strophe: A.IV/31b
Verse: a
pradyotasya
priyaduhitaraṃ
vatsarājo
'tra
jahre
Verse: b
haimaṃ
tāladrumavanam
abʰūd
atra
tasyaiva
rājñaḥ
/
Verse: c
atrodbʰrāntaḥ
kila
nalagiriḥ
stambʰam
utpāṭya
darpād
Verse: d
ity
āgantūn
ramayati
jano
yatra
bandʰūn
abʰijñāḥ
//
A.IV
ʽ31b
' {34}
//
Strophe: 32/32
Verse: a
jālodgīrṇair
upacitavapuḥ
keśasaṃskāradʰūmair
v.l
.
(Kale)
:
keśasaṃskāradʰūpair
Verse: b
bandʰuprītyā
bʰavanaśikʰibʰir
dattanr̥ttopahāraḥ
/
Verse: c
harmyeṣv
asyāḥ
kusumasurabʰiṣv
adʰvakʰinnāntarātmā
v.l
.
(Kale)
:
adʰvakʰedaṃ
nayetʰa
Verse: d
nītvā
rātriṃ
lalitavanitāpādarāgāṅkiteṣu
// 32
{35}
//
v.l
.:
lakṣmīṃ
paśyan
Strophe: 33/33
Verse: a
bʰartuḥ
kaṇṭʰaccʰavir
iti
gaṇaiḥ
sādaraṃ
dr̥śyamānaḥ
v.l
.
(Kale)
:
vīkṣyamāṇaḥ
Verse: b
puṇyaṃ
yāyās
tribʰuvanaguror
dʰāma
caṇḍeśvarasya
/
Verse: c
dʰūtodyānaṃ
kuvalayarajogandʰibʰir
gandʰavatyās
Verse: d
toyakrīḍāniratayuvatisnānatiktair
marudbʰiḥ
// 33
{36}
//
Strophe: 34/34
Verse: a
apy
anyasmiñ
jaladʰara
mahākālam
āsādya
kāle
Verse: b
stʰātavyaṃ
te
nayanaviṣayaṃ
yāvad
abʰyeti
bʰānuḥ
/
v.l
.
(Kale)
:
atyeti
Verse: c
kurvan
saṃdʰyābalipaṭahatāṃ
śūlinaḥ
ślāgʰanīyām
Verse: d
āmandrāṇāṃ
pʰalam
avikalaṃ
lapsyase
garjitānām
// 34
{37}
//
Strophe: 35/35
Verse: a
pādanyāsakvaṇitaraśanās
tatra
līlāvadʰūtai
v.l
.
(Kale)
:
pādanyāsaiḥ
kvaṇitaraśanās
Verse: b
ratnaccʰāyākʰacitavalibʰiś
cāmaraiḥ
klāntahastāḥ
/
v.l
.
(Kale)
:
ratnaccʰāyāracitavalibʰiś
Verse: c
veśyās
tvatto
nakʰapadasukʰān
prāpya
varṣāgrabindūn
Verse: d
āmokṣyanti
tvayi
madʰukaraśreṇidīrgʰān
kaṭākṣān
// 35
{38}
//
v.l
.
(Kale)
:
āmokṣyante
Strophe: 36/36
Verse: a
paścād
uccairbʰujataruvanaṃ
maṇḍalenābʰilīnaḥ
Verse: b
sāṃdʰyaṃ
tejaḥ
pratinavajapāpuṣparaktaṃ
dadʰānaḥ
/
Verse: c
nr̥ttārambʰe
hara
paśupater
ārdranāgājineccʰāṃ
Verse: d
śāntodvegastimitanayanaṃ
dr̥ṣṭabʰaktir
bʰavānyā
// 36
{39}
//
Strophe: 37/37
Verse: a
gaccʰantīnāṃ
ramaṇavasatiṃ
yoṣitāṃ
tatra
naktaṃ
Verse: b
ruddʰāloke
narapatipatʰe
sūcibʰedyais
tamobʰiḥ
/
Verse: c
saudāminyā
kanakanikaṣasnigdʰayā
darśayorvīṃ
v.l
.
(Kale)
:
saudāmanyā
Verse: d
toyotsargastanitamukʰaro
mā
sma
bʰūr
viklavās
tāḥ
// 37
{40}
//
Strophe: 38/38
Verse: a
tāṃ
kasyāṃ
cid
bʰavanavalabʰau
suptapārāvatāyāṃ
Verse: b
nītvā
rātriṃ
ciravilasanāt
kʰinnavidyutkalatraḥ
/
Verse: c
dr̥ṣṭe
sūrye
punar
api
bʰavān
vāhayed
adʰvaśeṣaṃ
Verse: d
mandāyante
na
kʰalu
suhr̥dām
abʰyupetārtʰakr̥tyāḥ
// 38
{41}
//
Strophe: 39/39
Verse: a
tasmin
kāle
nayanasalilaṃ
yoṣitāṃ
kʰaṇḍitānāṃ
Verse: b
śāntiṃ
neyaṃ
praṇayibʰir
ato
vartma
bʰānos
tyajāśu
/
Verse: c
prāleyāsraṃ
kamalavadanāt
so
'pi
hartuṃ
nalinyāḥ
Verse: d
pratyāvr̥ttas
tvayi
kararudʰi
syād
analpābʰyasūyaḥ
// 39
{42}
//
Strophe: 40/40
Verse: a
gambʰīrāyāḥ
payasi
saritaś
cetasīva
prasanne
Verse: b
cʰāyātmāpi
prakr̥tisubʰago
lapsyate
te
praveśam
/
Verse: c
tasmāt
tasyāḥ
kumudaviśadāny
arhasi
tvaṃ
na
dʰairyān
v.l
.
(Kale)
:
tasmād
asyāḥ
Verse: d
mogʰīkartuṃ
caṭulaśapʰarodvartanaprekṣitāni
// 40
{43}
//
Strophe: 41/41
Verse: a
tasyāḥ
kiṃ
cit
karadʰr̥tam
iva
prāptavānīraśākʰaṃ
Verse: b
hr̥tvā
nīlaṃ
salilavasanaṃ
muktarodʰonitambam
/
Verse: c
prastʰānaṃ
te
katʰam
api
sakʰe
lambamānasya
bʰāvi
Verse: d
jñātāsvādaḥ
pulinajagʰanāṃ
ko
vihātuṃ
samartʰaḥ
// 41
{44}
//
v.l
.
(Kale)
:
jñātāsvādo
vivr̥tajagʰanāṃ
,
jñātāsvādo
vipulajagʰanāṃ
Strophe: 42/42
Verse: a
tvanniṣyandoccʰvasitavasudʰāgandʰasaṃparkapuṇyaḥ
v.l
.
(Kale)
:
tvanniṣyandoccʰvasitavasudʰāgandʰasaṃparkaramyaḥ
Verse: b
srotorandʰradʰvanitasubʰagaṃ
dantibʰiḥ
pīyamānaḥ
/
Verse: c
nīcair
vāsyaty
upajigamiṣor
devapūrvaṃ
giriṃ
te
Verse: d
śīto
vāyuḥ
pariṇamayitā
kānanodumbarāṇām
// 42
{45}
//
Strophe: 43/43
Verse: a
tatra
skandaṃ
niyatavasatiṃ
puṣpamegʰīkr̥tātmā
Verse: b
puṣpāsāraiḥ
snapayatu
bʰavān
vyomagaṅgājalārdraiḥ
/
Verse: c
rakṣāhetor
navaśaśibʰr̥tā
vāsavīnāṃ
camūnām
Verse: d
atyādityaṃ
hutavahamukʰe
saṃbʰr̥taṃ
tad
dʰi
tejaḥ
// 43
{46}
//
Strophe: 44/44
Verse: a
jyotirlekʰāvalayi
galitaṃ
yasya
barhaṃ
bʰavānī
Verse: b
putraprītyā
kuvalayapadaprāpi
karṇe
karoti
/
v.l
.
(Kale)
:
putrapremṇā
kuvalayadalaprāpi
,
kuvalayadalaspardʰi
Verse: c
dʰautāpāṅgaṃ
haraśaśirucā
pāvakes
taṃ
mayūraṃ
Verse: d
paścād
adrigrahaṇagurubʰir
garjitair
nartayetʰāḥ
// 44
{47}
//
Strophe: 45/45
Verse: a
ārādʰyaivaṃ
śaravaṇabʰuvaṃ
devam
ullaṅgʰitādʰvā
v.l
.
(Kale)
:
ārādʰyainaṃ
śaravaṇabʰavaṃ
Verse: b
siddʰadvaṃdvair
jalakaṇabʰayād
vīṇibʰir
muktamārgaḥ
/
Verse: c
vyālambetʰāḥ
surabʰitanayālambʰajāṃ
mānayiṣyan
Verse: d
srotomūrtyā
bʰuvi
pariṇatāṃ
rantidevasya
kīrtim
// 45
{48}
//
Strophe: 46/46
Verse: a
tvayy
ādātuṃ
jalam
avanate
śārṅgiṇo
varṇacaure
Verse: b
tasyāḥ
sindʰoḥ
pr̥tʰum
api
tanuṃ
dūrabʰāvāt
pravāham
/
Verse: c
prekṣiṣyante
gaganagatayo
dūram
āvarjya
dr̥ṣṭīr
Verse: d
ekaṃ
muktāguṇam
iva
bʰuvaḥ
stʰūlamadʰyendranīlam
// 46
{49}
//
v.l
.
(Kale)
:
nūnam
Strophe: 47/47
Verse: a
tām
uttīrya
vraja
paricitabʰrūlatāvibʰramāṇāṃ
Verse: b
pakṣmotkṣepād
uparivilasatkr̥ṣṇaśāraprabʰāṇām
/
Verse: c
kundakṣepānugamadʰukaraśrīmuṣām
ātmabimbaṃ
Verse: d
pātrīkurvan
daśapuravadʰūnetrakautūhalānām
// 47
{50}
//
Strophe: 48/48
Verse: a
brahmāvartaṃ
janapadam
adʰaścʰāyayā
gāhamānaḥ
v.l
.
(Kale)
:
atʰaścʰāyayā
,
adʰaścʰāyayā
Verse: b
kṣetraṃ
kṣatrapradʰanapiśunaṃ
kauravaṃ
tad
bʰajetʰāḥ
/
Verse: c
rājanyānāṃ
śitaśaraśatair
yatra
gāṇḍīvadʰanvā
Verse: d
dʰārāpātais
tvam
iva
kamalāny
abʰyaṣiñcan
mukʰāni
// 48
{51}
//
v.l
.
(Kale)
:
abʰyavarṣan
Strophe: 49/49
Verse: a
hitvā
hālām
abʰimatarasāṃ
revatīlocanāṅkāṃ
Verse: b
bandʰuprītyā
samaravimukʰo
lāṅgalī
yāḥ
siṣeve
/
Verse: c
kr̥tvā
tāsām
abʰigamam
apāṃ
saumya
sārasvatīnām
Verse: d
antaḥsvaccʰas
tvam
api
bʰavitā
varṇamātrena
kr̥ṣṇaḥ
// 49
{52}
//
v.l
.
(Kale)
:
antaḥśuddʰas
,
mantaḥśuddʰas
,
tvam
asi
Strophe: 50/50
Verse: a
tasmād
gaccʰer
anukanakʰalaṃ
śailarājāvatīrṇāṃ
Verse: b
jahnoḥ
kanyāṃ
sagaratanayasvargasopānapaṅktim
/
Verse: c
gaurīvaktrabʰrukuṭiracanāṃ
yā
vihasyeva
pʰenaiḥ
Verse: d
śaṃbʰoḥ
keśagrahaṇam
akarod
indulagnormihastā
// 50
{53}
//
Strophe: 51/51
Verse: a
tasyāḥ
pātuṃ
suragaja
iva
vyomni
pūrvārdʰalambī
v.l
.
(Kale)
:
paścārdʰalambī
Verse: b
tvaṃ
ced
accʰaspʰaṭikaviśadaṃ
tarkayes
tiryag
ambʰaḥ
/
Verse: c
saṃsarpantyā
sapadi
bʰavataḥ
srotasi
ccʰāyayā
sā
Verse: d
syād
astʰānopanatayamunāsaṃgamevābʰirāmā
// 51
{54}
//
v.l
.
(Kale)
:
astʰānopagatayamunāsaṃgamevābʰirāmā
Strophe: 52/52
Verse: a
āsīnānāṃ
surabʰitaśilaṃ
nābʰigandʰair
mr̥gāṇāṃ
Verse: b
tasyā
eva
prabʰavam
acalaṃ
prāpya
gauraṃ
tuṣāraiḥ
/
Verse: c
vakṣyasy
adʰvaśramavinayane
tasya
śr̥ṅge
niṣaṇṇaḥ
Verse: d
śobʰāṃ
ramyāṃ
trinayanavr̥ṣotkʰātapaṅkopameyām
// 52
{55}
//
v.l
.
(Kale)
:
śubʰrāṃ
trinayanavr̥ṣotkʰātapaṅkopameyām
,
śubʰratrinayanavr̥ṣotkʰātapaṅkopameyām
Strophe: 53/53
Verse: a
taṃ
ced
vāyau
sarati
saralaskandʰasaṃgʰaṭṭajanma
Verse: b
bādʰetolkākṣapitacamarībālabʰāro
davāgniḥ
/
v.l
.
(Stenzler
etc.
):
vāla.
Verse: c
arhasy
enaṃ
śamayitum
alaṃ
vāridʰārāsahasrair
Verse: d
āpannārtipraśamanapʰalāḥ
saṃpado
hy
uttamānām
// 53
{56}
//
Strophe: 54/54
Verse: a
ye
tvāṃ
muktadʰvanim
asahanāḥ
kāyabʰaṅgāya
tasmin
v.l
.
(Kale)
:
svāṅgabʰaṅgāya
Verse: b
darpotsekād
upari
śarabʰā
laṅgʰayiṣyanty
alaṅgʰyam
/
Verse: c
tān
kurvītʰās
tumulakarakāvr̥ṣṭihāsāvakīrṇān
Verse: d
ke
vā
na
syuḥ
paribʰavapadaṃ
niṣpʰalārambʰayatnāḥ
// 54
{57}
//
Strophe: 55/55
Verse: a
tatra
vyaktaṃ
dr̥ṣadi
caraṇanyāsam
ardʰendumauleḥ
Verse: b
śaśvat
siddʰair
upahr̥tabaliṃ
bʰaktinamraḥ
parīyāḥ
/
Verse: c
yasmin
dr̥ṣṭe
karaṇavigamād
ūrdʰvam
uddʰūtapāpāḥ
Verse: d
kalpante
'sya
stʰiragaṇapadaprāptaye
śraddadʰānāḥ
// 55
{58}
//
Strophe: 56/56
Verse: a
śabdāyante
madʰuram
anilaiḥ
kīcakāḥ
pūryamāṇāḥ
Verse: b
saṃraktābʰis
tripuravijayo
gīyate
kiṃnarībʰiḥ
/
Verse: c
nirhrādī
te
muraja
iva
cet
kandarāsu
dʰvaniḥ
syāt
v.l
.
(Kale)
:
kandareṣu
Verse: d
saṃgītārtʰo
nanu
paśupates
tatra
bʰāvī
samastaḥ
// 56
{59}
//
Strophe: 57/57
Verse: a
prāleyādrer
upataṭam
atikramya
tāṃs
tān
viśeṣān
Verse: b
haṃsadvāraṃ
bʰr̥gupatiyaśovartma
yat
krauñcarandʰram
/
Verse: c
tenodīcīṃ
diśam
abʰisares
tiryagāyāmaśobʰī
v.l
.
(Kale)
:
anusares
Verse: d
śyāmaḥ
pādo
baliniyamanābʰyudyatasyeva
viṣṇoḥ
// 57
{60}
//
Strophe: 58/58
Verse: a
gatvā
cordʰvaṃ
daśamukʰabʰujoccʰvāsitaprastʰasaṃdʰeḥ
Verse: b
kailāsasya
tridaśavanitādarpaṇasyātitʰiḥ
syāḥ
/
Verse: c
śr̥ṅgoccʰrāyaiḥ
kumudaviśadair
yo
vitatya
stʰitaḥ
kʰaṃ
Verse: d
rāśībʰūtaḥ
pratiniśam
iva
tryambakasyāṭṭahāsaḥ
// 58
{61}
//
v.l
.
(Kale)
:
pratidiśam
,
pratidinam
Strophe: 59/59
Verse: a
utpaśyāmi
tvayi
taṭagate
snigdʰabʰinnāñjanābʰe
Verse: b
sadyaḥkr̥ttadviradadaśanaccʰedagaurasya
tasya
/
Verse: c
līlām
adreḥ
stimitanayanaprekṣaṇīyāṃ
bʰavitrīm
v.l
.
(Stenzler)
:
śobʰām.
Verse: d
aṃsanyaste
sati
halabʰr̥to
mecake
vāsasīva
// 59
{62}
//
Strophe: 60/60
Verse: a
hitvā
nīlaṃ
bʰujagavalayaṃ
śaṃbʰunā
dattahastā
v.l
.
(Kale)
:
tasmin
Verse: b
krīḍāśaile
yadi
ca
viharet
pādacāreṇa
gaurī
/
Verse: c
bʰaṅgībʰaktyā
viracitavapuḥ
stambʰitāntarjalo
'syāḥ
v.l
.
(Kale)
:
stambʰitāntarjalaudʰaḥ
Verse: d
sopānatvaṃ
kuru
sukʰapadasparśam
ārohaṇeṣu
// 60
{63}
//
v.l
.
(Kale)
:
kuru
maṇitaṭārohaṇāyāgrayāyī
,
kuru
sukʰapadarohaṇāyāgrayāyī
,
vraja
padasukʰasparśam
Strophe: 61/61
Verse: a
tatrāvaśyaṃ
janitasalilodgāram
antaḥpraveśān
v.l
.
(Kale)
:
antaḥpraveśaṃ
,
valayakuliśodgʰaṭṭanodgīrṇatoyaṃ
Verse: b
neṣyanti
tvāṃ
surayuvatayo
yantradʰārāgr̥hatvam
/
Verse: c
tābʰyo
mokṣas
tava
yadi
sakʰe
gʰarmalabdʰasya
na
syāt
Verse: d
krīḍālolāḥ
śravaṇaparuṣair
garjitair
bʰāyayes
tāḥ
// 61
{64}
//
Strophe: 62/62
Verse: a
hemāmbʰojaprasavi
salilaṃ
mānasasyādadānaḥ
Verse: b
kurvan
kāmāt
kṣaṇamukʰapaṭaprītim
airāvaṇasya
/
v.l
.
(Stenzler)
:
airāvatasya.
Verse: c
dʰunvan
vātaiḥ
sajalapr̥ṣataiḥ
kalpavr̥kṣāṃśukāni
v.l
.
(Kale)
:
dʰunvan
kalpadrumakisalayān
yaṃśukānīva
vātair
Verse: d
ccʰāyābʰinnaḥ
spʰaṭikaviśadaṃ
nirviśeḥ
parvataṃ
tam
// 62
{65}
//
v.l
.
(Kale)
:
nānāceṣṭair
jaladalailtair
nirviśes
taṃ
nagendram
Strophe: 63/63
Verse: a
tasyotsaṅge
praṇayina
iva
srastagaṅgādugūlāṃ
v.l
.
(Kale)
:
srastagaṅgādukūlāṃ
Verse: b
na
tvaṃ
dr̥ṣṭvā
na
punar
alakāṃ
jñāsyase
kāmacārin
/
Verse: c
yā
vaḥ
kāle
vahati
salilodgāram
uccair
vimānā
v.l
.
(Stenzler)
:
vimānair.
Verse: d
muktājālagratʰitam
alakaṃ
kāminīvābʰravr̥ndam
// 63
{66}
//
This text is part of the
TITUS
edition of
Kalidasa, Meghaduta
.
Copyright
TITUS Project
, Frankfurt a/M, 18.8.2015. No parts of this document may be republished in any form without prior permission by the copyright holder.