TITUS
Kalidasa, Kumarasambhava
Part No. 6
Previous part

Sanga: 6  

Metre: A    (anuṣṭubʰ)

Strophe: 1  
Verse: ab     atʰa viśvātmane gaurī saṃdideśa mitʰaḥ sakʰīm
   atʰa viśva=ātmane gaurī / saṃdideśa mitʰas~ sakʰīm

Verse: cd     dātā me bʰūbʰr̥tāṃ nātʰaḥ pramāṇīkriyatām iti
   dātā me bʰū-bʰr̥tām~ nātʰas~ / pramāṇī-kriyatām iti

Strophe: 2  
Verse: ab     tayā vyāhr̥tasaṃdeśā sā babʰau nibʰr̥tā priye
   tayā vyāhr̥ta=saṃdeśā / sā babʰau nibʰr̥tā priye

Verse: cd     cūtayaṣṭir ivābʰāṣye madʰau parabʰr̥tāmukʰī
   (Var.: ... ivābʰyāse /)
   (Var.: / ... parabʰr̥tonmukʰī)
   cūta-yaṣṭis~ iva~ ābʰāṣye / madʰau para-bʰr̥tā-mukʰī
   (Var.: ... abʰyāse /)
   (Var.: / ... para-bʰr̥ta=unmukʰī)

Strophe: 3  
Verse: ab     sa tatʰeti pratijñāya visr̥jya katʰam apy umām
   sa tatʰā iti pratijñāya / visr̥jya katʰam api~ umām

Verse: cd     r̥ṣīñ jyotirmayān sapta sasmāra smaraśāsanaḥ
   r̥ṣīn~ jyotirmayān sapta / sasmāra smara-śāsanas~

Strophe: 4  
Verse: ab     te prabʰāmaṇḍalair vyoma dyotayantas tapodʰanāḥ
   te prabʰā-maṇḍalais~ vyoma / dyotayantas tapas=dʰanās~

Verse: cd     sārundʰatīkāḥ sapadi prādur āsan puraḥ prabʰoḥ
   sa=arundʰatīkās~ sa-padi / prādur āsan puras~ prabʰos~

Strophe: 5  
Verse: ab     āplutās tīramandārakusumotkiravīciṣu
   āplutās tīra-mandāra/-kusuma=utkira-vīciṣu

Verse: cd     ākāśagaṅgāsrotaḥsu diṅnāgamadagandʰiṣu
   (Var.: vyomagaṅgāpravāheṣu)
   ākāśa-gaṅgā-srotaḥsu / dik=nāga-mada-gandʰiṣu
   (Var.: vyoma-gaṅgā-pravāheṣu)

Strophe: 6  
Verse: ab     muktāyajñopavītāni bibʰrato haimavalkalāḥ
   (Var.: hemavalkalāḥ)
   muktā-yajña=upavītāni / bibʰratas~ haima-valkalās~
   (Var.: hema-valkalās~)

Verse: cd     ratnākṣasūtrāḥ pravrajyāṃ kalpavr̥kṣā ivāśritāḥ
   ratna=akṣa-sūtrās~ pravrajyām~ / kalpa-vr̥kṣās~ iva~ āśritās~

Strophe: 7  
Verse: ab     adʰaḥpravarttitāśvena samāvarjitaketunā
   (Var.: adʰaḥprastʰāpitāśvena)
   adʰas=pravarttita=aśvena / samāvarjita-ketunā
   (Var.: adʰas=prastʰāpita=aśvena)

Verse: cd     sahasraraśminā śaśvat sapraṇāmam udīkṣitāḥ
   (Var.: sākṣāt)
   sahasra-raśminā śaśvat / sa-praṇāmam udīkṣitās~
   (Var.: sa=akṣāt)


Strophe: 8  
Verse: ab     āsaktabāhulatayā sārdʰam uddʰr̥tayā bʰuvā
   āsakta-bāhu-latayā / sārdʰam uddʰr̥tayā bʰuvā

Verse: cd     mahāvarāhadaṃṣṭrāyāṃ viśrāntāḥ pralayāpadi
   mahā-varāha-daṃṣṭrāyām~ / viśrāntās~ pralaya=āpadi

Strophe: 9  
Verse: ab     sargaśeṣapraṇayanād viśvayoner anantaram
   sarga-śeṣa-praṇayanāt~ / viśva-yones~ anantaram

Verse: cd     purātanāḥ purāvidbʰir dʰātāra iti kīrtitāḥ
   purātanās~ purā-vidbʰis~ / dʰātāras~ iti kīrtitās~

Strophe: 10  
Verse: ab     prāktanānāṃ viśuddʰānāṃ paripākam upeyuṣām
   prāktanānām~ viśuddʰānām~ / paripākam upeyuṣām

Verse: cd     tapasām upabʰuñjānāḥ pʰalāny api tapasvinaḥ
   tapasām upabʰuñjānās~ / pʰalāni~ api tapasvinas~

Strophe: 11  
Verse: ab     teṣāṃ madʰyagatā sādʰvī patyuḥ pādārpitekṣaṇā
   teṣām~ madʰya-gatā sādʰvī / patyus~ pāda=arpita=īkṣaṇā

Verse: cd     sākṣād iva tapaḥsiddʰir babʰāse bahv arundʰatī
   sa=akṣāt~ iva tapas=siddʰis~ / babʰāse bahu~ arundʰatī

Strophe: 12  
Verse: ab     tām agauravabʰedena munīṃś cāpaśyad īśvaraḥ
   tām a-gaurava-bʰedena / munīn~ ca~ apaśyat~ īśvaras~

Verse: cd     strī pumān ity anāstʰaiṣā vr̥ttaṃ hi mahitaṃ satām
   strī pumān iti~ an-āstʰā~ eṣā / vr̥ttam~ hi mahitam~ satām

Strophe: 13  
Verse: ab     taddarśanād abʰūc cʰambʰor bʰūyān dārārtʰam ādaraḥ
   tad-darśanāt~ abʰūt~ śambʰos~ / bʰūyān dāra=artʰam ādaras~

Verse: cd     kriyāṇāṃ kʰalu dʰarmyāṇāṃ satpatnyo mūlasādʰanam
   (Var.: mūlakāraṇam)
   kriyāṇām~ kʰalu dʰarmyāṇām~ / sat-patnyas~ mūla-sādʰanam
   (Var.: ... / ... mūla-kāraṇam)

Strophe: 14  
Verse: ab     dʰarmeṇāpi padaṃ śarve kārite pārvatīṃ prati
   dʰarmeṇa~ api padam~ śarve / kārite pārvatīm~ prati

Verse: cd     pūrvāparādʰabʰītasya kāmasyoccʰvasitaṃ manaḥ
   pūrva=aparādʰa-bʰītasya / kāmasya~ uccʰvasitam~ manas~

Strophe: 15  
Verse: ab     atʰa te munayaḥ sarve mānayitvā jagadgurum
   (Var.: pratʰame munayaḥ ... /)
   atʰa te munayas~ sarve / mānayitvā jagat=gurum
   (Var.: pratʰame munayas~ ... /)

Verse: cd     idam ūcur anūcānāḥ prītikaṇṭakitatvacaḥ
   idam ūcur anūcānās~ / prīti-kaṇṭakita-tvacas~

Strophe: 16  
Verse: ab     yad brahma samyag āmnātaṃ yad agnau vidʰinā hutam
   yat~ brahma samyak~ āmnātam~ / yat~ agnau vidʰinā hutam

Verse: cd     yac ca taptaṃ tapas tasya vipakvaṃ pʰalam adya naḥ
   yat~ ca taptam~ tapas tasya / vipakvam~ pʰalam adya nas~

Strophe: 17  
Verse: ab     yad adʰyakṣeṇa jagatāṃ vayam āropitās tvayā
   yat~ adʰyakṣeṇa jagatām~ / vayam āropitās tvayā

Verse: cd     manoratʰasyāpy apatʰaṃ manoviṣayam ātmanaḥ
   (Var.: manoratʰasyāviṣayaṃ /)
   manas=ratʰasya~ api~ apatʰam~ / manas=viṣayam ātmanas~
   (Var.: manas=ratʰasya~ aviṣayam~ /)

Strophe: 18  
Verse: ab     yasya cetasi vartetʰāḥ sa tāvat kr̥tināṃ varaḥ
   yasya cetasi vartetʰās~ / sa tāvat kr̥tinām~ varas~

Verse: cd     kiṃ punar brahmayoner yas tava cetasi vartate
   kim~ punar brahma-yones~ yas / tava cetasi vartate?

Strophe: 19  
Verse: ab     satyam arkāc ca somāc ca param adʰyāsmahe padam
   satyam arkāt~ ca somāt~ ca / param adʰyāsmahe padam

Verse: cd     adya tūccaistaraṃ tasmāt smaraṇānugrahāt tava
   (Var.: tābʰyāṃ)
   adya tu~ uccaistaram~ tasmāt / smaraṇa=anugrahāt tava
   (Var.: tābʰyām~)

Strophe: 20  
Verse: ab     tvatsaṃbʰāvitam ātmānaṃ bahu manyāmahe vayam
   tvad=saṃbʰāvitam ātmānam~ / bahu manyāmahe vayam

Verse: cd     prāyaḥ pratyayam ādʰatte svaguṇeṣūttamādaraḥ
   prāyas~ pratyayam ādʰatte / sva-guṇeṣu~ uttama=ādaras~

Strophe: 21  
Verse: ab     yā naḥ prītir virūpākṣa tvadanudʰyānasaṃbʰavā
   yā nas~ prītis~ virūpa=akṣa / tvad-anudʰyāna-saṃbʰavā

Verse: cd     sā kim āvedyate tubʰyam antarātmāsi dehinām
   sā kim āvedyate tubʰyam? / antara=ātmā~ asi dehinām

Strophe: 22  
Verse: ab     sākṣād dr̥ṣṭo 'si na punar vidmas tvāṃ vayam añjasā
   sa=akṣāt~ dr̥ṣṭas~ asi na punar / vidmas tvām~ vayam añjasā

Verse: cd     prasīda katʰayātmānaṃ na dʰiyāṃ patʰi vartase
   prasīda katʰaya~ ātmānam~ / na dʰiyām~ patʰi vartase

Strophe: 23  
Verse: ab     kiṃ yena sr̥jasi vyaktam uta yena bibʰarṣi tat
   kiṃ yena sr̥jasi vyaktam / uta yena bibʰarṣi tat

Verse: cd     atʰa yas tasya saṃhartā bʰāgaḥ katama eṣa te
   (Var.: atʰa viśvasya ... /)
   atʰa yas tasya saṃhartā / bʰāgas~ katamas~ eṣa te?

Strophe: 24  
Verse: ab     atʰa vā sumahaty eṣā prārtʰanā deva tiṣṭʰatu
   atʰa vā su-mahatī~ eṣā / prārtʰanā deva tiṣṭʰatu

Verse: cd     cintitopastʰitāṃs tāvac cʰādʰi naḥ karavāma kim
   cintita=upastʰitān~ tāvat~ / śādʰi nas~ karavāma kim?

Strophe: 25  
Verse: ab     atʰa mauligatasyendor viśadair daśanāṃśubʰiḥ
   atʰa mauli-gatasya~ indos~ / viśadais~ daśana=aṃśubʰis~

Verse: cd     upacinvan prabʰāṃ tanvīṃ pratyāha parameśvaraḥ
   upacinvan prabʰām~ tanvīm~ / pratyāha parama=īśvaras~

Strophe: 26  
Verse: ab     viditaṃ vo yatʰā svārtʰā na me kāścit pravr̥ttayaḥ
   viditam~ vas~ yatʰā sva=artʰās~ / na me kās=cit pravr̥ttayas~

Verse: cd     nanu mūrtibʰir aṣṭābʰir ittʰaṃbʰūto 'smi sūcitaḥ
   na-nu mūrtibʰis~ aṣṭābʰis~ / ittʰam=bʰūtas~ asmi sūcitas~?

Strophe: 27  
Verse: ab     so 'haṃ tr̥ṣṇāturair vr̥ṣṭiṃ vidyutvān iva cātakaiḥ
   sas~ aham~ tr̥ṣṇā=āturais~ vr̥ṣṭim~ / vidyutvān iva cātakais~

Verse: cd     ariviprakr̥tair devaiḥ prasūtiṃ prati yācitaḥ
   ari-viprakr̥tais~ devais~ / prasūtim~ prati yācitas~

Strophe: 28  
Verse: ab     ata āhartum iccʰāmi pārvatīm ātmajanmane
   atas~ āhartum iccʰāmi / pārvatīm ātma-janmane

Verse: cd     utpattaye havir=bʰoktur yajamāna ivāraṇim
   utpattaye havis=bʰoktur / yajamānas~ iva~ araṇim

Strophe: 29  
Verse: ab     tām asmadartʰe yuṣmābʰir yācitavyo himālayaḥ
   tām asmad-artʰe yuṣmābʰis~ / yācitavyas~ hima=ālayas

Verse: cd     vikriyāyai na kalpante saṃbandʰāḥ sadanuṣṭʰitāḥ
   vikriyāyai na kalpante / saṃbandʰās~ sat=anuṣṭʰitās~

Strophe: 30  
Verse: ab     unnatena stʰitimatā dʰuram udvahatā bʰuvaḥ
   unnatena stʰitimatā / dʰuram udvahatā bʰuvas~

Verse: cd     tena yojitasaṃbandʰaṃ vitta mām apy avañcitam
   tena yojita-saṃbandʰam~ / vitta mām api~ a-vañcitam

Strophe: 31  
Verse: ab     evaṃ vācyaḥ sa kanyārtʰam iti vo nopadiśyate
   evam~ vācyas~ sa kanyā=artʰam / iti vas~ na~ upadiśyate

Verse: cd     bʰavatpraṇītam ācāram āmananti hi sādʰavaḥ
   bʰavat-praṇītam ācāram / āmananti hi sādʰavas~

Strophe: 32  
Verse: ab     āryāpy arundʰatī tatra vyāpāraṃ kartum arhati
   āryā~ api~ arundʰatī tatra / vyāpāram~ kartum arhati

Verse: cd     prāyeṇaivaṃvidʰe kārye purandʰrīṇāṃ pragalbʰatā
   prāyeṇa~ evam=vidʰe kārye / puram=dʰrīṇām~ pragalbʰatā

Strophe: 33  
Verse: ab     tat prayātauṣadʰiprastʰaṃ siddʰaye himavatpuram
   tat prayāta~ oṣadʰi-prastʰam~ / siddʰaye himavat-puram

Verse: cd     mahākośīprapāte 'smin saṃgamaḥ punar eva naḥ
   (Var.: mahākālīprapāte ... /)
   mahā-kośī-prapāte ~asmin / saṃgamas~ punar eva nas~
   (Var.: mahā-kālī-prapāte ... /)

Strophe: 34  
Verse: ab     tasmin saṃyaminām ādye jāte pariṇayonmukʰe
   tasmin saṃyaminām ādye / jāte pariṇaya=unmukʰe

Verse: cd     jahuḥ parigrahavrīḍāṃ prājāpatyās tapasvinaḥ
   (Var.: tapodʰanāḥ)
   jahur~ parigraha-vrīḍām~ / prājāpatyās tapasvinas~
   (Var.: tapas=dʰanās~)

Strophe: 35  
Verse: ab     tataḥ paramam ity uktvā pratastʰe munimaṇḍalam
   tatas~ paramam iti~ uktvā / pratastʰe muni-maṇḍalam

Verse: cd     bʰagavān api saṃprāptaḥ pratʰamoddiṣṭam āspadam
   bʰagavān api saṃprāptas~ / pratʰama=uddiṣṭam āspadam

Strophe: 36  
Verse: ab     te cākāśam asiśyāmam utpatya paramarṣayaḥ
   (Var.: utplutya)
   te ca~ ākāśam asi-śyāmam / utpatya parama=r̥ṣayas~

Verse: cd     āsedur oṣadʰiprastʰaṃ manasā samaraṃhasaḥ
   āsedur oṣadʰi-prastʰam~ / manasā sama-raṃhasas~

Strophe: 37  
Verse: ab     alakām ativāhyeva vasatiṃ vasusaṃpadām
   (Var.: ativāhyaiva)
   alakām ativāhya~ iva / vasatim~ vasu-saṃpadām
   (Var.: ~ eva)

Verse: cd     svargābʰiṣyandavamanaṃ kr̥tvevopaniveśitam
   (Var.: kr̥tveva viniveśitam)
   svarga=abʰiṣyanda-vamanam~ / kr̥tvā~ iva~ upaniveśitam
   (Var.: iva viniveśitam)

Strophe: 38  
Verse: ab     gaṅgāsrotaḥparikṣiptavaprāntarjvalitauṣadʰi
   (Var.: gaṅgāsrotaḥparikṣiptaṃ vaprāntar- ...)
   gaṅgā-srotas=parikṣipta/-vapra=antar-jvalita=oṣadʰi
   (Var.: gaṅgā-srotas=parikṣiptam~ / vapra=antar- ...)

Verse: cd     br̥hanmaṇiśilāśālaṃ guptāv api manoharam
   br̥hat=maṇi-śilā-śālam~ / guptau~ api manas=haram

Strophe: 39  
Verse: ab     jitasiṃhabʰayā nāgā yatrāśvā bilayonayaḥ
   jita-siṃha-bʰayās~ nāgās~ / yatra~ aśvās~ bila-yonayas~

Verse: cd     yakṣāḥ kimpuruṣāḥ paurā yoṣito vanadevatāḥ
   yakṣās~ kim-puruṣās~ paurās~ / yoṣitas~ vana-devatās~

Strophe: 40  
Verse: ab     śikʰarāsaktamegʰānāṃ vyajyante yatra veśmanām
   śikʰara=āsakta-megʰānām~ / vyajyante yatra veśmanām

Verse: cd     anugarjitasaṃdigdʰāḥ karaṇair murajasvanāḥ
   anugarjita-saṃdigdʰās~ / karaṇais~ muraja-svanās~

Strophe: 41  
Verse: ab     yatra kalpadrumair eva vilolaviṭapāṃśukaiḥ
   yatra kalpa-drumais~ eva / vilola-viṭapa=aṃśukais~

Verse: cd     gr̥hayantrapatākāśrīr apaurādaranirmitā
   gr̥ha-yantra-patākā-śrīs~ / a-paura=ādara-nirmitā

Strophe: 42  
Verse: ab     yatra spʰaṭikaharmyeṣu naktam āpānabʰūmiṣu
   yatra spʰaṭika-harmyeṣu / naktam āpāna-bʰūmiṣu

Verse: cd     jyotiṣāṃ pratibimbāni prāpnuvanty upahāratām
   jyotiṣām~ pratibimbāni / prāpnuvanti~ upahāratām

Strophe: 43  
Verse: ab     yatrauṣadʰiprakāśena naktaṃ darśitasaṃcarāḥ
   yatra~ oṣadʰi-prakāśena / naktam~ darśita-saṃcarās~

Verse: cd     anabʰijñās tamisrāṇāṃ durdineṣv abʰisārikāḥ
   an-abʰijñās tamisrāṇām~ / dus=dineṣu~ abʰisārikās~

Strophe: 44  
Verse: ab     yauvanāntaṃ vayo yasmin nātaṅkaḥ kusumāyudʰaḥ
   (Var.: ... / nāntakaḥ)
   (Var.: / ... kusumāyudʰāt)
   yauvana=antam~ vayas~ yasmin / na~ ātaṅkas~ kusuma=āyudʰas~
   (Var.: ... / na~ antakas~)
   (Var.: / ... kusuma=āyudʰāt)

Verse: cd     ratikʰedasamutpannā nidrā saṃjñāviparyayaḥ
   rati-kʰeda-samutpannā / nidrā saṃjñā-viparyayas~

Strophe: 45  
Verse: ab     bʰrūbʰedibʰiḥ sakampoṣṭʰair lalitāṅgulitarjanaiḥ
   bʰrū-bʰedibʰis~ sa-kampa=oṣṭʰais~ / lalita=aṅguli-tarjanais~

Verse: cd     yatra kopaiḥ kr̥tāḥ strīṇām āprasādārtʰinaḥ priyāḥ
   (Var.: ... / aprasādārtʰinaḥ ... )
   yatra kopais~ kr̥tās~ strīṇām / āprasāda=artʰinas~ priyās~
   (Var.: ... / a-prasāda=artʰinas~ ... )

Strophe: 46  
Verse: ab     saṃtānakataruccʰāyāsuptavidyādʰarādʰvagam
   saṃtānaka-taru=cʰāyā/-supta-vidyā-dʰara=adʰva-gam

Verse: cd     yasya copavanaṃ bāhyaṃ sugandʰir gandʰamādanaḥ
   (Var.: bāhyaṃ copavanaṃ yasya /)
   (Var.: / gandʰavad gandʰa-mādanam)
   yasya ca~ upavanam~ bāhyam~ / su-gandʰis~ gandʰa-mādanas~
   (Var.: bāhyam~ ca~ upavanam~ yasya)
   (Var.: / gandʰavat~ gandʰa-mādanam)

Strophe: 47  
Verse: ab     atʰa te munayo divyāḥ prekṣya haimavataṃ puram
   atʰa te munayas~ divyās~ / prekṣya haimavatam~ puram

Verse: cd     svargābʰisaṃdʰisukr̥taṃ vañcanām iva menire
   svarga=abʰisaṃdʰi-su-kr̥tam~ / vañcanām iva menire

Strophe: 48  
Verse: ab     te sadmani girer vegād unmukʰadvāḥstʰavīkṣitāḥ
   te sadmani gires~ vegāt~ / unmukʰa-dvār=stʰa-vīkṣitās~

Verse: cd     avaterur jaṭābʰārair likʰitānalaniścalaiḥ
   (Var.: avapetur ...)
   (Var.: likʰitānalaniścalāḥ)
   avaterur jaṭā-bʰārais~ / likʰita=anala-niścalais~
   (Var.: ... / ... -niścalās~)

Strophe: 49  
Verse: ab     gaganād avatīrṇā sā yatʰāvr̥ddʰapuraḥsarā
   gaganāt~ avatīrṇā sā / yatʰā-vr̥ddʰa-puras=sarā

Verse: cd     toyāntar bʰāskarālīva reje muniparamparā
   toya=antar bʰās-kara=ālī~ iva / reje muni-param-parā

Strophe: 50  
Verse: ab     tān argʰyān argʰyam ādāya dūrāt pratyudyayau giriḥ
   tān argʰyān argʰyam ādāya / dūrāt pratyudyayau giris~

Verse: cd     namayan sāragurubʰiḥ pādanyāsair vasundʰarām
   namayan sāra-gurubʰis~ / pāda-nyāsais~ vasum=dʰarām

Strophe: 51  
Verse: ab     dʰātutāmrādʰaraḥ prāṃśur devadārubr̥hadbʰujaḥ
   dʰātu-tāmra=adʰaras~ prāṃśus~ / deva-dāru=br̥hat=bʰujas~

Verse: cd     prakr̥tyaiva śiloraskaḥ suvyakto himavān iti
   prakr̥tyā~ eva śilā=uraskas~ / su-vyaktas~ himavān iti

Strophe: 52  
Verse: ab     vidʰiprayuktasatkāraiḥ svayaṃ mārgasya darśakaḥ
   vidʰi=prayukta=sat-kārais~ / svayam~ mārgasya darśakas~

Verse: cd     sa tair ākramayām āsa śuddʰāntaṃ śuddʰakarmabʰiḥ
   sa tais~ ākramayām āsa / śuddʰa=antam~ śuddʰa=karmabʰis~

Strophe: 53  
Verse: ab     tatra vetrāsanāsīnān kr̥tāsanaparigrahaḥ
   tatra vetra=āsana=āsīnān / kr̥ta=āsana=parigrahas~

Verse: cd     ity uvāceśvarān vācaṃ prāñjaliḥ pr̥tʰivīdʰaraḥ
   (Var.: ... / prāñjalir bʰūdʰareśvaraḥ)
   ity uvāca~ īśvarān vācam~ / prāñjalis~ pr̥tʰivī-dʰaras~
   (Var.: ... / ... bʰū-dʰara=īśvaras~)

Strophe: 54  
Verse: ab     apamegʰodayaṃ varṣam adr̥ṣṭakusumaṃ pʰalam
   apa-megʰa=udayam~ varṣam / a-dr̥ṣṭa-kusumam~ pʰalam

Verse: cd     atarkitopapannaṃ vo darśanaṃ pratibʰāti me
   a-tarkita=upapannam~ vas~ / darśanam~ pratibʰāti me

Strophe: 55  
Verse: ab     mūḍʰaṃ buddʰam ivātmānaṃ haimībʰūtam ivāyasam
   mūḍʰam~ buddʰam iva~ ātmānam~ / haimī-bʰūtam iva~ āyasam

Verse: cd     bʰūmer divam ivārūḍʰaṃ manye bʰavadanugrahāt
   bʰūmes~ divam iva~ ārūḍʰam~ / manye bʰavat=anugrahāt

Strophe: 56  
Verse: ab     adya prabʰr̥ti bʰūtānām adʰigamyo 'smi śuddʰaye
   (Var.: abʰigamyo)
   adya prabʰr̥ti bʰūtānām / adʰigamyas~ asmi śuddʰaye
   (Var.: abʰigamyas~)

Verse: cd     yad adʰyāsitam arhadbʰis tad dʰi tīrtʰaṃ pracakṣate
   yat~ adʰyāsitam arhadbʰis / tat~ hi tīrtʰam~ pracakṣate

Strophe: 57  
Verse: ab     avaimi pūtam ātmānaṃ dvayenaiva dvijottamāḥ
   avaimi pūtam ātmānam~ / dvayena~ eva dvi-ja=uttamās~

Verse: cd     mūrdʰni gaṅgāprapātena dʰautapādāmbʰasā ca vaḥ
   mūrdʰni gaṅgā-prapātena / dʰauta-pāda=ambʰasā ca vas~

Strophe: 58  
Verse: ab     jaṅgamaṃ praiṣyabʰāve vaḥ stʰāvaraṃ caraṇāṅkitam
   jaṅgamam~ praiṣya-bʰāve vas~ / stʰāvaram~ caraṇa=aṅkitam

Verse: cd     vibʰaktānugrahaṃ manye dvirūpam api me vapuḥ
   vibʰakta=anugraham~ manye / dvi-rūpam api me vapus~

Strophe: 59  
Verse: ab     bʰavatsaṃbʰāvanottʰāya paritoṣāya mūrccʰate
   bʰavat-saṃbʰāvana=uttʰāya / paritoṣāya mūrccʰate

Verse: cd     api vyāptadigantāni nāṅgāni prabʰavanti me
   api vyāpta-dik=antāni / na~ aṅgāni prabʰavanti me

Strophe: 60  
Verse: ab     na kevalaṃ darīsaṃstʰaṃ bʰāsvatāṃ darśanena vaḥ
   na kevalam~ darī-saṃstʰam~ / bʰāsvatām~ darśanena vas~

Verse: cd     antargatam apāstaṃ me rajaso 'pi paraṃ tamaḥ
   antar-gatam apāstam~ me / rajasas~ api param~ tamas~

Strophe: 61  
Verse: ab     kartavyaṃ vo na paśyāmi syāc cet kiṃ nopapadyate
   kartavyam~ vas na paśyāmi / syāt~ ced~ kim~ na~ upapadyate?

Verse: cd     śaṅke matpāvanāyaiva prastʰānaṃ bʰavatām iha
   (Var.: idam)
   śaṅke mad=pāvanāya~ eva / prastʰānam~ bʰavatām iha

Strophe: 62  
Verse: ab     tatʰāpi tāvat kasmiṃś cid ājñāṃ me dātum arhatʰa
   tatʰā~ api tāvat kasmin~ cit~ / ājñām~ me dātum arhatʰa

Verse: cd     viniyogaprasādā hi kiṅkarāḥ prabʰaviṣṇuṣu
   viniyoga-prasādās~ hi / kim=karās~ prabʰaviṣṇuṣu

Strophe: 63  
Verse: ab     ete vayam amī dārāḥ kanyeyaṃ kulajīvitam
   ete vayam amī dārās~ / kanyā~ iyam~ kula-jīvitam

Verse: cd     brūta yenātra vaḥ kāryam anāstʰā bāhyavastuṣu
   brūta yena~ atra vas~ kāryam / an-āstʰā bāhya-vastuṣu

Strophe: 64  
Verse: ab     ity ūcivāṃs tam evārtʰaṃ darīmukʰavisarpiṇā
   (Var.: guhāmukʰavisarpiṇā)
   iti~ ūcivān~ tam eva~ artʰam~ / darī-mukʰa-visarpiṇā
   (Var.: ... / ... guhā-mukʰa-visarpiṇā)

Verse: cd     dvir iva pratiśabdena vyājahāra himālayaḥ
   dvis~ iva pratiśabdena / vyājahāra hima=ālayas~

Strophe: 65  
Verse: ab     atʰāṅgirasam agraṇyam udāharaṇavastuṣu
   atʰa~ aṅgirasam agra-ṇyam / udāharaṇa-vastuṣu

Verse: cd     r̥ṣayaś codayām āsuḥ pratyuvāca sa bʰūdʰaram
   (Var.: r̥ṣayo nodayām ... )
   r̥ṣayas~ codayām āsur~ / pratyuvāca sa bʰū-dʰaram
   (Var.: nodayām)

Strophe: 66  
Verse: ab     upapannam idaṃ sarvam ataḥ param api tvayi
   upapannam idam~ sarvam / atas~ param api tvayi

Verse: cd     manasaḥ śikʰarāṇāṃ ca sadr̥śī te samunnatiḥ
   manasas~ śikʰarāṇām~ ca / sa-dr̥śī te samunnatis~

Strophe: 67  
Verse: ab     stʰāne tvāṃ stʰāvarātmānaṃ viṣṇum āhus tatʰā hi te
   (Var.: āhur manīṣiṇaḥ)
   stʰāne tvām~ stʰāvara=ātmānam~ / viṣṇum āhur~ tatʰā hi te
   (Var.: manīṣiṇas~)

Verse: cd     carācarāṇāṃ bʰūtānāṃ kukṣir ādʰāratāṃ gataḥ
   cara=acarāṇām~ bʰūtānām~ / kukṣis~ ādʰāratām~ gatas~

Strophe: 68  
Verse: ab     gām adʰāsyat katʰaṃ nāgo mr̥ṇālamr̥dubʰiḥ pʰaṇaiḥ
   (Var.: mr̥ṇālasadr̥śaiḥ)
   gām adʰāsyat katʰam~ nāgas~ / mr̥ṇāla-mr̥dubʰis~ pʰaṇais~
   (Var.: -sa-dr̥śais~)

Verse: cd     ā rasātalamūlāt tvam avālambiṣyatʰā na cet
   ā rasā-tala-mūlāt tvam / avālambiṣyatʰās~ na ced~?

Strophe: 69  
Verse: ab     accʰinnāmalasaṃtānāḥ samudrormyanivāritāḥ
   (Var.: samudrorminivāritāḥ)
   a-ccʰinna=a-mala-saṃtānās~ / samudra=ūrmi-a-nivāritās~
   (Var.: ... / ... =ūrmi-nivāritās~)

Verse: cd     punanti lokān puṇyatvāt kīrtayaḥ saritaś ca te
   punanti lokān puṇyatvāt / kīrtayas~ saritas~ ca te

Strophe: 70  
Verse: ab     yatʰaiva ślāgʰyate gaṅgā pādena parameṣṭʰinaḥ
   yatʰā~ eva ślāgʰyate gaṅgā / pādena parame-ṣṭʰinas~

Verse: cd     prabʰaveṇa dvitīyena tatʰaivoccʰirasā tvayā
   prabʰaveṇa dvitīyena / tatʰā~ eva~ uccʰirasā tvayā

Strophe: 71  
Verse: ab     tiryag ūrdʰvam adʰastāc ca vyāpako mahimā hareḥ
   tiryak~ ūrdʰvam adʰastāt~ ca / vyāpakas~ mahimā hares~

Verse: cd     trivikramodyatasyāsīt sa ca svābʰāvikas tava
   (Var.: tu)
   tri-vikrama=udyatasya~ āsīt / sa ca svā-bʰāvikas tava

Strophe: 72  
Verse: ab     yajñabʰāgabʰujāṃ madʰye padam ātastʰuṣā tvayā
   yajña-bʰāga-bʰujām~ madʰye / padam ātastʰuṣā tvayā

Verse: cd     uccair hiraṇmayaṃ śr̥ṅgaṃ sumeror vitatʰīkr̥tam
   uccais~ hiraṇmayam~ śr̥ṅgam~ / su-meros~ vitatʰī-kr̥tam

Strophe: 73  
Verse: ab     kāṭʰinyaṃ stʰāvare kāye bʰavatā sarvam arpitam
   kāṭʰinyam~ stʰāvare kāye / bʰavatā sarvam arpitam

Verse: cd     idaṃ tu bʰaktinamraṃ te satām ārādʰanaṃ vapuḥ
   (Var.: ... te bʰaktinamraṃ /)
   (Var.: / arhadārādʰanaṃ ...)
   idam~ tu bʰakti-namram~ te / satām ārādʰanam~ vapus~
   (Var.: ... te bʰakti-namram~ /)
   (Var.: / arhat=ārādʰanam~ ...)

Strophe: 74  
Verse: ab     tad āgamanakāryaṃ naḥ śr̥ṇu kāryaṃ tavaiva tat
   tat~ āgamana-kāryam~ nas~ / śr̥ṇu kāryam~ tava~ eva tat

Verse: cd     śreyasām upadeśāt tu vayam atrāṃśabʰājinaḥ
   (Var.: upadeśāc ca)
   śreyasām upadeśāt tu / vayam atra~ aṃśa-bʰājinas~
   (Var.: ~ ca)

Strophe: 75  
Verse: ab     aṇimādiguṇopetam aspr̥ṣṭapuruṣāntaram
   aṇima=ādi-guṇa=upetam / a-spr̥ṣṭa-puruṣa=antaram

Verse: cd     śabdam īśvara ity uccaiḥ sārdʰacandraṃ bibʰarti yaḥ
   śabdam īśvaras~ iti~ uccais~ / sārdʰa-candram~ bibʰarti yas~

Strophe: 76  
Verse: ab     kalpitānyonyasāmartʰyaiḥ pr̥tʰivyādibʰir ātmani
   (Var.: kalitānyonyasāmartʰyaiḥ /)
   (Var.: / ... ātmabʰiḥ)
   kalpita=anyas=anya-sāmartʰyais~ / pr̥tʰivī=ādibʰis~ ātmani
   (Var.: kalita=anyas=anya- ... /)
   (Var.: / ... ātmabʰis~)

Verse: cd     yenedaṃ dʰriyate viśvaṃ dʰuryair yānam ivādʰvani
   (Var.: vyaktaṃ)
   yena~ idam~ dʰriyate viśvam~ / dʰuryais~ yānam iva~ adʰvani
   (Var.: ... vyaktam~ /)

Strophe: 77  
Verse: ab     yogino yaṃ vicinvanti kṣetrābʰyantaravartinam
   yoginas~ yam~ vicinvanti / kṣetra=abʰyantara-vartinam

Verse: cd     anāvr̥ttibʰayaṃ yasya padam āhur manīṣiṇaḥ
   an-āvr̥tti-bʰayam~ yasya / padam āhur manīṣiṇas~

Strophe: 78  
Verse: ab     sa te duhitaraṃ sākṣāt sākṣī viśvasya karmaṇaḥ
   (Var.: karmaṇām)
   sa te duhitaram~ sa=akṣāt / sākṣī viśvasya karmaṇas~

Verse: cd     vr̥ṇute varadaḥ śambʰur asmatsaṃkrāmitaiḥ padaiḥ
   vr̥ṇute vara-das~ śambʰus~ / asmad=saṃkrāmitais~ padais~

Strophe: 79  
Verse: ab     tam artʰam iva bʰāratyā sutayā yoktum arhasi
   tam artʰam iva bʰāratyā / sutayā yoktum arhasi

Verse: cd     aśocyā hi pituḥ kanyā sadbʰartre pratipāditā
   (Var.: ... / sadbʰartr̥pratipāditā)
   a-śocyā hi pitur~ kanyā / sat=bʰartre pratipāditā
   (Var.: ... / sat=bʰartr̥-pratipāditā)

Strophe: 80  
Verse: ab     yāvad etāni bʰūtāni stʰāvarāṇi carāṇi ca
   (Var.: yāvanty)
   yāvat~ etāni bʰūtāni / stʰāvarāṇi carāṇi ca
   (Var.: yāvanti~)

Verse: cd     mātaraṃ kalpayantv enām īśo hi jagataḥ pitā
   mātaram~ kalpayantu~ enām / īśas~ hi jagatas~ pitā

Strophe: 81  
Verse: ab     praṇamya śitikaṇṭʰāya vibudʰās tadanantaram
   praṇamya śiti-kaṇṭʰāya / vibudʰās tad-anantaram

Verse: cd     caraṇau rañjayanty asyāś cūḍāmaṇimarīcibʰiḥ
   (Var.: rañjayantv)
   caraṇau rañjayanti~ asyās~ / cūḍā-maṇi-marīcibʰis~
   (Var.: rañjayantu~)

Strophe: 82  
Verse: ab     umā vadʰūr bʰavān dātā yācitāra ime vayam
   umā vadʰūs~ bʰavān dātā / yācitāras~ ime vayam

Verse: cd     varaḥ śambʰur alaṃ hy eṣa tvatkulodbʰūtaye vidʰiḥ
   varas~ śambʰus~ alam~ hi~ eṣa / tvad=kula=udbʰūtaye vidʰis~

Strophe: 83  
Verse: ab     astotuḥ stūyamānasya vandyasyānanyavandinaḥ
   a-stotur~ stūyamānasya / vandyasya~ an-anya-vandinas~

Verse: cd     sutāsaṃbandʰavidʰinā bʰava viśvaguror guruḥ
   sutā-saṃbandʰa-vidʰinā / bʰava viśva-guros~ gurus~

Strophe: 84  
Verse: ab     evaṃvādini devarṣau pārśve pitur adʰomukʰī
   evam=vādini deva=r̥ṣau / pārśve pitur adʰas=mukʰī

Verse: cd     līlākamalapatrāṇi gaṇayām āsa pārvatī
   līlā-kamala-patrāṇi / gaṇayām āsa pārvatī

Strophe: 85  
Verse: ab     śailaḥ saṃpūrṇakāmo 'pi menāmukʰam udaikṣata
   śailas~ saṃpūrṇa-kāmas~ api / menā-mukʰam udaikṣata

Verse: cd     prāyeṇa gr̥hiṇīnetrāḥ kanyārtʰe hi kuṭumbinaḥ
   (Var.: kanyārtʰeṣu)
   prāyeṇa gr̥hiṇī-netrās~ / kanyā=artʰe hi kuṭumbinas~
   (Var.: kanyā=artʰeṣu)

Strophe: 86  
Verse: ab     mene menāpi tat sarvaṃ patyuḥ kāryam abʰīpsitam
   (Var.: sadyaḥ)
   mene menā~ api tat sarvam~ / patyus~ kāryam abʰīpsitam
   (Var.: sa-dyas~)

Verse: cd     bʰavanty avyabʰicāriṇyo bʰartur iṣṭe pativratāḥ
   bʰavanti~ a-vyabʰicāriṇyas~ / bʰartur iṣṭe pati-vratās~

Strophe: 87  
Verse: ab     idam atrottaraṃ nyāyyam iti buddʰyā vimr̥śya saḥ
   idam atra~ uttaram~ nyāyyam / iti buddʰyā vimr̥śya sas~

Verse: cd     ādade vacasām ante maṅgalālaṃkr̥tāṃ sutām
   ādade vacasām ante / maṅgala=alam=kr̥tām~ sutām

Strophe: 88  
Verse: ab     ehi viśvātmane vatse bʰikṣāsi parikalpitā
   (Var.: bʰikṣā tvaṃ)
   ehi viśva=ātmane vatse / bʰikṣā~ asi parikalpitā
   (Var.: tvam~)

Verse: cd     artʰino munayaḥ prāptaṃ gr̥hamedʰipʰalaṃ mayā
   artʰinas~ munayas~ prāptam~ / gr̥ha-medʰi-pʰalam~ mayā

Strophe: 89  
Verse: ab     etāvad uktvā tanayām r̥ṣīn āha mahīdʰaraḥ
   etāvat~ uktvā tanayām / r̥ṣīn āha mahī-dʰaras~

Verse: cd     iyaṃ namati vaḥ sarvāṃs trilocanavadʰūr iti
   iyam~ namati vas~ sarvān~ / tri-locana-vadʰūs~ iti

Strophe: 90  
Verse: ab     īpsitārtʰakriyodāraṃ te 'bʰinandya girer vacaḥ
   īpsita=artʰa-kriyā=udāram~ / te ~abʰinandya gires~ vacas~

Verse: cd     āśīrbʰir edʰayām āsuḥ puraḥpākābʰir ambikām
   āśīrbʰis~ edʰayām āsur~ / puras=pākābʰis~ ambikām

Strophe: 91  
Verse: ab     tāṃ praṇāmādarasrastajāmbūnadavataṃsakām
   tāṃ praṇāma=ādara-srasta/-jāmbūnada-vataṃsakām

Verse: cd     aṅkam āropayām āsa lajjamānām arundʰatī
   aṅkam āropayām āsa / lajjamānām arundʰatī

Strophe: 92  
Verse: ab     tanmātaraṃ cāśrumukʰīṃ duhitr̥snehaviklavām
   tad=mātaram~ ca~ aśru-mukʰīm~ / duhitr̥-sneha-viklavām

Verse: cd     varasyānanyapūrvasya viśokām akarod guṇaiḥ
   varasya~ an-anya-pūrvasya / viśokām akarot~ guṇais~

Strophe: 93  
Verse: ab     vaivāhikīṃ titʰiṃ pr̥ṣṭās tatkṣaṇam harabandʰunā
   vaivāhikīm~ titʰim~ pr̥ṣṭās / tad=kṣaṇam hara-bandʰunā

Verse: cd     te tryahād ūrdʰvam ākʰyāya celuś cīraparigrahāḥ
   (Var.: ceruś)
   te tri=ahāt~ ūrdʰvam ākʰyāya / celur~ cīra-parigrahās~
   (Var.: cerur~)

Strophe: 94  
Verse: ab     te himālayam āmantrya punaḥ prekṣya ca śūlinam
   (Var.: prāpya)
   te hima=ālayam āmantrya / punar~ prekṣya ca śūlinam

Verse: cd     siddʰaṃ cāsmai nivedyārtʰaṃ tadvisr̥ṣtāḥ kʰam udyayuḥ
   (Var.: tasmai)
   siddʰam~ ca~ asmai nivedya~ artʰam~ / tad-visr̥ṣtās~ kʰam udyayur~

Metre: P    (puṣpitāgrā)

Strophe: 95  
Verse: ab     paśupatir api tāny ahāni kr̥ccʰrād agamayad adrisutāsamāgamotkaḥ
   paśu-patir api tāni~ ahāni kr̥ccʰrāt~ / agamayat~ adri-sutā-samāgama=utkas~

Verse: cd     kam aparam avaśaṃ na viprakuryur vibʰum api taṃ yad amī spr̥śanti bʰāvāḥ
   kam aparam a-vaśam~ na viprakuryur / vibʰum api tam~ yat~ amī spr̥śanti bʰāvās~?





Next part


This text is part of the TITUS edition of Kalidasa, Kumarasambhava.

Copyright TITUS Project, Frankfurt a/M, 8.12.2008. No parts of this document may be republished in any form without prior permission by the copyright holder.