Thesaurus Indogermanischer Text- und Sprachmaterialien
TITUS IRANICA

Iranische Sprachen / Iranian languages / Langues iraniennes

Ossetisch (Ironisch) / Ossetic (Iron)

Die Geschichte von Æxsar and Æxsærtæg

ÆХСАР ÆМÆ ÆХСÆРТÆДЖЫ РАЙГУЫРД

The Story of Æxsar and Æxsærtæg


Aufnahme / Recording: Sonja Fritz & Jost Gippert, Tbilisi, 7.10.1984


Sprecherin / Speaker: Olga Tedeeva


Übersetzung und Erläuterungen* / Translation and Notes*: Jost Gippert, 1998-2001


Gedruckter Text nach / printed text after: Нарты кадджытæ. Дыккаг рауагъд. Орджоникидзе: Ир 1975 / Narty kaddžytæ. Dykkag rawaġd. Ordžonikidze 1975, p. 25-26

Aufgenommene Textvariante / recorded text variant: Olga Tedeeva


Vollständiger Text / Complete Text



ÆXSAR ÆMÆ ÆXSÆRTÆDŽY RAJGUYRD


Nartæn sæ xistær wæd Wærxæg wydis. Wærxægæn rajgwyrdis dywwæ læppujy, dywwæ læppujy, dywwæ fazzony. Ju dzy rajgwyrdis fyccag kærkwasæny, innæ ta rajgwyrdis dykkag kærkwasæny, Bonværnony skastmæ. Wærxædžy zærdæmæ ruxs xury tyntæ wæd nykkastysty, qæbuly ad Wærxæg fyccag xatt bazydta.

Jæ fyrtty rajgwyrdy styr bony farnmæ nærton kuyvd skodta syrdæg syrdy fydæj. Ærxwydta wælarvæj Kwyrdalægony, Nartæj Boræjy jæ kæstærtimæ, Donbettyrtæ ta styr furdy bynæj. Zærond Wærxædžy warzon læpputyl buc næmttæ sæværdta wælarv Kwyrdalægon: xistæryl ‒ Æxsar, kæstæryl ‒ Æxsærtæg. Radta Kwyrdalægon nomæværæggag Wærxægæn udævdz jæ kwyrdadzy fætygæj, udævdz wæd aræzt bolat ændonæj.

Nart wycy udævdz sæ fyngæj sæværdtoj, æmæ syn kodta dissadžy zardžytæ, dissadžy zardžytæ wadyndz qælæsæj:

"Ajs æj, anaz æj, xwycawy xælaræj,
Ajs æj, anaz æj ‒ rondžy nywazæn!"

Æmæ innabonæj wæd innabonmæ minas fækodtoj Wærxædžy wazdžytæ. stæj uæd fæskwyvd fæ-fændag sty. Kwyrdalægon abadt cæxær wady qisyl æmæ uælarvmæ nyppærræst lasta. pærræst lasta Paḳuyndzæjau. Donbettyr ta festad ærġæuon kæsag, æmæ furdy bynmæ c̣ylling kodta. Nart dær fæ-fardæg sty xætæny, stærontau.

Ajræztysty wajtaġd Æxsar æmæ Æxsærtæg: bon wylyng ræztysty, æxsæv ta ‒ wydisn. Fælæ tyng fydwag raqasta dywwæ dær. Saræztoj sæxicæn fat æmæ 'rdyntæ æmæ marġ tæxyn næ uaġtoj arvyl ‒ ærmijæ-ju æj æræppærstoj. Ajqwysti dunejyl, Narty Uærxægæn raqomyl dywwæ qæbatyr fyrttæ, dywwæ fazzony ‒ Æxsar æmæ Æxsærtæg. Æxsar .. æxsardžyn wydi, Æxsærtæg ta nodžy æxsardžyntær.



Satz / sentence 0
 ÆХСАР ÆМÆ ÆХСÆРТÆДЖЫ РАЙГУЫРД
 ÆXSAR ÆMÆ ÆXSÆRTÆDŽY RAJGUYRD
 ÆXSAR ÆMÆ ÆXSÆRTÆDŽY RAJGUYRD
 The birth of Æxsar and Æxsærtæg
 Æxsar  æmæ  Æxsærtædžy  rajguyrd
 Æxsar (PN)  and  Æxsærtæg (PN)  birth
 nom.sg.  conj.  gen.sg.  nom.sg.



Satz / sentence 1

 Нартæн уæд сæ хистæр Уæрхæг уыдис.
 Nartæn uæd sæ xistær Uærxæg uydis.
 Nartæn sæ xistær wæd Wærxæg wydis.
 The Narts' eldest was Wærxæg then.
 Nartæn   xistær  wæd  Wærxæg  wydis
 Narts  their  eldest  then  Wærxæg (PN)  was
 dat.pl.  poss.pron.procl.  nom.sg.  adv.  nom.sg.  3.sg.pret.



Satz / sentence 2

 Уæрхæгæн райгуырдис дыууæ лæппуйы, фаззæттæ.
 Uærxægæn rajguyrdis dyuuæ læppujy, fazzættæ.
 Wærxægæn rajgwyrdis dywwæ læppujy, dywwæ læppujy, dywwæ fazzony.
 Two boys were born to Wærxæg, two boys, two twins.
 Wærxægæn  rajgwyrdis  dywwæ  læppujy,  dywwæ  læppujy,  dywwæ  fazzony
 Wærxæg (PN)  was born  two  boys  two  boys  two  twins
 dat.sg.  3.sg.pret.  num.  gen.sg.  num.  gen.sg.  num.  gen.sg.



Satz / sentence 3

 Иу дзы райгуырдис фыццаг кæркуасæны,
 Iu dzy rajguyrdis fyccag kærkuasæny,
 Ju dzy rajgwyrdis fyccag kærkwasæny,
 One of the was bord with the first cock-crow,
 Ju  dzy  rajgwyrdis  fyccag  kærkwasæny
 one  of them  was born  first  at cock-crow
 nom.sg.  gen.pl.  3.sg.pret.  adj.  loc.sg.


Satz / sentence 4

 иннæ та райгуырдис дыккаг кæркуасæны,
 innæ ta rajguyrdis dykkag kærkuasæny,
 innæ ta rajgwyrdis dykkag kærkwasæny,
 the other, however, was born with the second cock-crow,
 innæ  ta  rajgwyrdis  dykkag  kærkwasæny
 other  however  was born  second  at cock-crow
 adj.  conj.  3.sg.pret.  adj.  loc.sg.


Satz / sentence 5

 Бонвæрноны скастмæ.
 Bonværnony skastmæ.
 Bonværnony skastmæ.
 with the ascent of the Morning Star.
 Bonværnony  skastmæ
 of Venus  to ascent
 gen.sg.  dir.sg.


Satz / sentence 6

 Xуры тынтæ ныккастис Уæрхæгмæ, базыдта, хъæбул куыд адджын у, уый.
 Ruxs xury tyntæ nykkastis Uærxægmæ, bazydta, qæbul kuyd addžyn u, uyj.
 Wærxædžy zærdæmæ ruxs xury tyntæ wæd nykkastysty, qæbuly ad Wærxæg fyccag xatt bazydta.
 When the rays of the sunlight came down upon Wærxæg's heart, he for the first time realized the pleasure of epigony.
 Wærxædžy  zærdæmæ  ruxs  xury  tyntæ  wæd  nykkastysty  qæbuly  ad  Wærxæg  fyccag  xatt  bazydta
 Wærxæg (PN)  to heart  bright  of sun  rays  then  came down  of epigony  delight  Wærxæg (PN)  first  time  realized
 gen.sg.  dat.sg.  adj.  gen.sg.  nom.pl.  conj.  3.pl.pret.  gen.sg.  nom.sg.  nom.sg.  adj.  nom.sg.  3.sg.pret.


Satz / sentence 7

 Уæрхæг йæ лæппуты райгуырды боны фарнæн скодта нæртон куывд сырды фыдæй.
 Uærxæg jæ læpputy rajguyrdy bony farnæn skodta nærton kuyvd syrdy fydæj.
 Jæ fyrtty rajgwyrdy styr bony farnmæ nærton kuyvd skodta syrdæg syrdy fydæj.
 To celebrate the luck of the great day of the birth of his sons, he prepared a Nartic feast with meat of game.
  fyrtty  rajgwyrdy  styr  bony  farnmæ  nærton  kuyvd  skodta  syrdæg  syrdy  fydæj
 his  of sons  of birth  great  of day  to luck  Nartic  feast  made  wild  of game  from meat
 poss.pron.procl.  gen.pl.  gen.sg.  adj.  gen.sg.  dir.sg.  adj.  nom.sg.  3.sg.pret.  adj.  gen.sg.  abl.sg.


Satz / sentence 8

 Æрхуыдта уæларвæй Куырдалæгоны, фурдæй ‒ Донбеттыры, Нартæй та ‒ Борæйы æмæ æндæрты.
 Ærxuydta uælarvæj Kuyrdalægony, furdæj ‒ Donbettyry, Nartæj ta ‒ Boræjy æmæ ændærty.
 Ærxwydta wælarvæj Kwyrdalægony, Nartæj Boræjy jæ kæstærtimæ, Donbettyrtæ ta styr furdy bynæj.
 From heaven, he invited Kwyrdalægon together with the younger ones of Boræ from the Narts, (and) the Donbettyrs, however, from the ground of the great sea.
 ærxwydta  wælarvæj  Kwyrdalægony  Nartæj  Boræjy   kæstærtimæ  Donbettyrtæ  ta  styr  furdy  bynæj
 called  from heaven  K. (PN)  from the Narts  of B. (PN)  his  with younger ones  the D.s  however  large  of sea  from ground
 3.sg.pret.  abl.sg.  gen.sg.="acc.sg."  abl.pl.  gen.sg.  poss.pron.  com.pl.  nom.pl.  conj.  adj.  gen.sg.  abl.sg.


Satz / sentence 9

 Уарзон лæппутыл буц нæмттæ сæвæрдта уæларв Куырдалæгон:
 Uærxædžy uarzon læpputyl buc næmttæ sæværdta uælarv Kuyrdalægon:
 Zærond Wærxædžy warzon læpputyl buc næmttæ sæværdta wælarv Kwyrdalægon:
 (It was) Kwyrdalægon (who) gave the extraordinary names to old Wærxæg's beloved boys:
 zærond  Wærxædžy  warzon  læpputyl  buc  næmttæ  sæværdta  wælarv  Kwyrdalægon
 old  of W.  beloved  to boys  extra  names  gave  celestial  K. (PN)
 adj.  gen.sg.  adj.  all.pl.  adj.  nom.pl.  3.sg.pret.  adj.  nom.sg.


Satz / sentence 10

 хистæрыл ‒ Æхсар, кæстæрыл ‒ Æхсæртæг.
 xistæryl ‒ Æxsar, kæstæryl ‒ Æxsærtæg.
 xistæryl ‒ Æxsar, kæstæryl ‒ Æxsærtæg.
 The elder (was called) Æxsar, the younger, Æxsærtæg.
 xistæryl  Æxsar  kæstæryl  Æxsærtæg
 to the elder  Æ. (PN)  to the younger  Æ. (PN)
 all.sg.  nom.sg.  all.sg.  nom.sg.


Satz / sentence 11

 Номæвæрæджы лæварæн Куырдалæгон радта Уæрхæгæн удæвдз йæ куырдадзы фæтыгæй, болат æндонæй арæзт.
 Nomæværædžy lævaræn Kuyrdalægon radta Uærxægæn udævdz jæ kuyrdadzy fætygæj, bolat ændonæj aræzt.
 Radta Kwyrdalægon nomæværæggag Wærxægæn udævdz jæ kwyrdadzy fætygæj, udævdz wæd aræzt bolat ændonæj.
 As (the godfather who was) responsible for the namegiving, K. gave W. a shawm made from fætyg, i.e., steel, from his smithy.
 Radta  Kwyrdalægon  nomæværæggag  Wærxægæn  udævdz   kwyrdadzy  fætygæj,  aræzt  bolat  ændonæj
 gave  K. (PN)  name-giver's donation  to W. (PN)  shawm  his  of smithy  from f.  made  steely  from steel
 3.sg.pret.  nom.sg.  nom.sg.  dat.sg.  nom.sg.  poss.pron.  gen.sg.  abl.sg.  part.pret.  adj.  abl.sg.



Satz / sentence 12

 Удæвдзы Нарт сæвæрдтой сæ фынгыл, æмæ сын кодта диссаджы зарæг уадындз хъæлæсæй:
 Udævdzy Nart sæværdtoj sæ fyngyl, æmæ syn kodta dissadžy zaræg uadyndz qælæsæj:
 Nart wycy udævdz sæ fyngæj sæværdtoj, æmæ syn kodta dissadžy zardžytæ, dissadžy zardžytæ wadyndz qælæsæj:
 The Narts then put that shawm on their table, and it played for them miraculous tunes, miraculous tunes with the voice of a flute:
 Nart  wycy  udævdz   fyngæj  sæværdtoj,  æmæ  syn  kodta  dissadžy  zardžytæ,  wadyndz  qælæsæj
 Narts  that  shawm  their  on table  put  and  to them  made  of miracle  tunes  of flute  from voice
 nom.pl.  dem.pron.  nom.sg.  poss.pron.  abl.sg.  3.pl.pret.  conj.  dat.pl.  3.sg.pret.  gen.sg.  nom.pl.  gen.sg.  abl.sg.

wadyndz      qælæsæj:
Satz / sentence 13 "

 Aйc æй, аназ æй, хуыцауы хæларæй,
 "Ajs æj, anaz æj, xuycauy xælaræj,
 "Ajs æj, anaz æj, xwycawy xælaræj,
 "Take it, drink it, to God's health,
 ajs  æj  anaz  æj  xwycawy  xælaræj
 take  it  drink  it  God's  to health
 2.sg.impv.  nom.sg.  2.sg.impv.  nom.sg.  gen.sg.  abl.sg.


Satz / sentence 14

 айс æй, аназ æй ‒ ронджы нуазæн!"
 Ajs æj, anaz æj ‒ rondžy nuazæn!"
 Ajs æj, anaz æj ‒ rondžy nywazæn!"
 take it, drink it, the cup of rong!"
 ajs  æj  anaz  æj  rondžy  nywazæn
 take  it  drink  it  of r. (beer)  cup
 2.sg.impv.  nom.sg.  2.sg.impv.  nom.sg.  gen.sg.  nom.sg.


Satz / sentence 15

 Уæрхæджы хуынд уазджытæ иннабонæй-иннабонмæ минас фæкодтой,
 Uærxædžy xuynd uazdžytæ innabonæj-innabonmæ minas fækodtoj,
 Æmæ innabonæj wæd innabonmæ minas fækodtoj Wærxædžy wazdžytæ.
 And from the other day to the other day then, Wærxæg's guests celebrated (their feast).
 æmæ  innabonæj  wæd  innabonmæ  minas  fækodtoj  Wærxædžy  wazdžytæ
 and  from other day  then  to other day  celebration  made  of W. (PN)  guests
 conj.  abl.sg.  adv.  dir.sg.  nom.sg.  3.pl.pret.  gen.sg.  nom.pl.


Satz / sentence 16

 стæй уæд фæфардæг сты.
 stæj uæd fæfardæg sty.
 stæj uæd fæskwyvd fæ-fændag sty.
 After that, the participants of the feast set on (their) journey.
 stæj  uæd  fæskwyvd  fæ-fændag  sty
 afterwardst  then  after feast  on journey  were
 adv.  adv.  ?  ?  3.pl.pret.


Satz / sentence 17

 Куырдалæгон абадтис цæхæр уады хъисыл æмæ ныппæррæст ласта уæларвмæ,
 Kuyrdalægon abadtis cæxær uady qisyl æmæ nyppærræst lasta uælarvmæ,
 Kwyrdalægon abadt cæxær wady qisyl æmæ uælarvmæ nyppærræst lasta.
 Kwyrdalægon sat down on a string of a blazing fire storm and flew up and away into the sky.
 Kwyrdalægon  abadt  cæxær  wady  qisyl  æmæ  uælarvmæ  nyppærræst  lasta
 K. (PN)  sat down  blazing  of wind  on string  and  to sky  flying  carried
 nom.sg.  3.sg.pret.  adj.  gen.sg.  all.sg.  conj.  dir.sg.  conv.  3.sg.pret.


Satz / sentence 18

 хæдтæхгæ Пакъуындзæйау,
 xædtæxgæ Paḳuyndzæjau,
 pærræst lasta Paḳuyndzæjau.
 he flew up like a griffin.
 pærræst  lasta  Paḳuyndzæjau
 flying  carried  like griffin
 conv.  3.sg.pret.  ess.sg.


Satz / sentence 19

 Донбеттыр та фестадис æргъæуон цæхæр кæсаг æмæ ныцъцъыллинг кодта стыр фурды бынмæ;
 Donbettyr ta festadis ærġæuon cæxær kæsag æmæ nyc̣c̣ylling kodta styr furdy bynmæ;
 Donbettyr ta festad ærġæuon kæsag, æmæ furdy bynmæ c̣ylling kodta.
 Donbettyr became a fish of mother-of-pearl and rippled to the ground of the sea.
 Donbettyr  ta  festad  ærġæuon  kæsag  æmæ  furdy  bynmæ  c̣ylling  kodta.
 D. (PN)  however  developed  of mother-of-pearl  fish  and  of sea  to ground  rippling  made
 nom.sg.  conj.  3.sg.pret.  adj.  nom.sg.  conj.  gen.sg.  dir.sg.  conv.  3.sg.pret.


Satz / sentence 20

 Нарт дæр фæфардæг сты хæтæны, стæронтау.
 Nart dær fæfardæg sty xætæny, stærontau.
 Nart dær fæ-fardæg sty xætæny, stærontau.
 The Narts set out on (their) journey too, like tramps.
 Nart  dær  fæfardæg  sty  xætæny  stærontau
 Narts  too  away  were  in journey  like tramps
 nom.pl.  conj.  conv.  3.pl.pret.  loc.sg.  ess.pl.


Satz / sentence 21

 Уайтагъд айрæзтысты Æхсар æмæ Æхсæртæг: бон рæзтысты уылынг, æхсæв та ‒ уыдисн.
 Uajtaġd ajræztysty Æxsar æmæ Æxsærtæg: bon ræztysty uylyng, æxsæv ta ‒ uydisn.
 Ajræztysty wajtaġd Æxsar æmæ Æxsærtæg: bon wylyng ræztysty, æxsæv ta ‒ wydisn.
 Æxsar and Æxsærtæg grew up fast: they grew a span (by) day, and half a span (by) night.
 Ajræztysty  wajtaġd  Æxsar  æmæ  Æxsærtæg:  bon  wylyng  ræztysty,  æxsæv  ta  wydisn
 grew up  fast  Æ. (PN)  and  Æ. (PN)  day  span  grew  night  however  half-span
 3.pl.pret.  adv.  nom.sg.  conj.  nom.sg.  nom.sg.  nom.sg.  3.pl.pres.  nom.sg.  conj.  nom.sg.


Satz / sentence 22

 Фæлæ тынг фыдуаг рацыдысты.
 Fælæ tyng fyduag racydysty.
 Fælæ tyng fydwag raqasta dywwæ dær.
 But the two also played very boisterously.
 fælæ  tyng  fydwag  raqasta  dywwæ  dær
 but  very  boisterously  played  two  as well
 conj.  adv.  adj.  3.sg.pret.  nom.sg.  conj.


Satz / sentence 23

 Сарæзтой сæхицæн фæттæ æмæ 'рдынтæ æмæ арвыл маргъ тæхын нæ уагътой ‒
 Saræztoj sæxicæn fættæ æmæ 'rdyntæ æmæ arvyl marġ tæxyn næ uaġtoj ‒
 Saræztoj sæxicæn fat æmæ 'rdyntæ æmæ marġ tæxyn næ uaġtoj arvyl ‒
 They made for themselves arrow(s) and bows, and they let no bird fly in the sky ‒
 Saræztoj  sæxicæn  fat  æmæ  'rdyntæ  æmæ  marġ  tæxyn   uaġtoj  arvyl
 prepared  for themselves  arrow  and  bows  and  bird  fly  not  let  to sky
 3.pl.pret.  dat.pl.  nom.sg.  conj.  nom.pl.  conj.  nom.sg.  inf.  neg.  3.pl.pret.  all.sg.


Satz / sentence 24

 æрмийæ-иу æй æрæппæрстой.
 ærmijæ-iu æj æræppærstoj.
 ærmijæ-ju æj æræppærstoj.
 they shot it down with one hand.
 ærmijæ-ju  æj  æræppærstoj
 with one hand  it  shot down
 ?  nom.sg.  3.pl.pret.


Satz / sentence 25

 Айхъуысти дунейыл, зæгъгæ, Нарты Уæрхæгæн рахъомыл и хъæбатыр фырттæ,
 Ajquysti dunejyl, zæġgæ, Narty Uærxægæn raqomyl i qæbatyr fyrttæ,
 Ajqwysti dunejyl, Narty Uærxægæn raqomyl dywwæ qæbatyr fyrttæ,
 It became known to the world that two heroic sons had grown up for Wærxæg the Nart,
 Ajqwysti  dunejyl  Narty  Uærxægæn  raqomyl  dywwæ  qæbatyr  fyrttæ
 was heard  to world  of Narts  to W. (PN)  grown up  two  heroic  sons
 3.sg.pret.  all.sg.  gen.pl.  dat.sg.  part.  num.  adj.  nom.pl.


Satz / sentence 26

 фаззæттæ ‒ Æхсар æмæ Æхсæртæг. Æхсар æмæ Æхсæртæг та цæмæн хуындысты?
 fazzættæ ‒ Æxsar æmæ Æxsærtæg. Æxsar æmæ Æxsærtæg ta cæmæn xuyndysty?
 dywwæ fazzony ‒ Æxsar æmæ Æxsærtæg.
 the two twins, Æxsar and Æxsærtæg.
 dywwæ  fazzony  Æxsar  æmæ  Æxsærtæg
 two  twin  Æ. (PN)  and  Æ. (PN)
 num.  gen.sg.  nom.sg.  conj.  nom.sg.


Satz / sentence 27

 Уымæн, æмæ Æхсар, хистæр æфсымæр, уыд æхсарджын,
 Uymæn, æmæ Æxsar, xistær æfsymær, uyd æxsardžyn,
 Æxsar .. æxsardžyn wydi,
 Æxsar was ... heroic,
 Æxsar  ..  æxsardžyn  wydi
 Æ. (PN)  ??  heroic  was
 nom.sg.  ??  adj.  3.sg.pret.


Satz / sentence 28

 Æхсæртæг та, кæстæр æфсымæр ‒ Æхсарæй æхсарджындæр.
 Æxsærtæg ta, kæstær æfsymær ‒ Æxsaræj æxsardžyndær.
 Æxsærtæg ta nodžy æxsardžyntær.
 (but) Æxsærtæg was yet more heroic.
 Æxsærtæg  ta  nodžy  æxsardžyntær
 Æ. (PN)  however  yet  more heroic
 nom.sg.  conj.  adv.  adj.







    Arrangement:
  1. row: Text as printed in the edition of 1975;
  2. row: Same, in Roman transcription;
  3. row: Text as recorded in 1984 with Olga Tedeeva;
  4. row: English translation of the recorded text;
  5. to 7. row: Word-by-word analysis with interlinear explanations. back


    Achtung: Dieser Text ist mit Unicode / UTF8 kodiert. Um die in ihm erscheinenden Sonderzeichen auf Bildschirm und Drucker sichtbar zu machen, muß ein Font installiert sein, der Unicode abdeckt wie z.B. der TITUS-Font Titus Cyberbit Unicode. Attention: This text is encoded using Unicode / UTF8. The special characters as contained in it can only be displayed and printed by installing a font that covers Unicode such as the TITUS font Titus Cyberbit Unicode.




    Copyright Jost Gippert Frankfurt a/M 2001. No parts of this document may be republished in any form without prior permission by the copyright holder.