TITUS
Pedeir keinc y Mabinogi
Part No. 2
Previous part

Chapter: BUL  
Page of edition: 29  
Branwen uerch Lyr


Line: 1        BENDIGEIDURAN uab Llyr, a oed urenhin
Line: 2     coronawc ar yr ynys hon, ac ardyrchawc o goron
Line: 3     Lundein. A frynhawngueith yd oed yn Hardlech
Line: 4     yn Ardudwy, yn llys idaw. Ac yn eisted yd oedynt ar
Line: 5     garrec Hardlech, uch penn y weilgi, a Manawydan uab
Line: 6     Llyr y urawt y gyt ac ef, a deu uroder un uam ac ef,
Line: 7     Nissyen, ac Efnyssyen, a guyrda y am hynny, mal y
Line: 8     gwedei ynghylch brenhin.

Line: 9        Y deu uroder un uam ac ef, meibon oedyn y
Line: 10     Eurosswyd o'e uam ynteu Penardun, uerch Ueli uab
Line: 11     Mynogan. A'r neill o'r gueisson hynny, gwas da oed;
Line: 12     ef a barei tangneued y rwg y deu lu, ban uydynt lidyawcaf;
Line: 13     sef oed hwnnw Nissyen. Y llall a barei ymlad y
Line: 14     rwng y deu uroder, ban uei uwyaf yd ymgerynt.

Line: 15        Ac ual yd oedynt yn eisted yuelly, wynt a welynt
Line: 16     teir llong ar dec, yn dyuot o deheu Iwerdon, ac yn
Line: 17     kyrchu parth ac attunt, Ms. page: 39  a cherdet rugyl ebrwyd
Line: 18     ganthunt: y gwynt yn eu hol, ac yn nessau yn ebrwyd
Line: 19     attunt. "Mi a welaf longeu racco," heb y brenhin, "ac
Line: 20     yn dyuot yn hy parth a'r tir. Ac erchwch y wyr y llys
Line: 21     wiscaw amdanunt, a mynet y edrych pa uedwl yw yr
Line: 22     eidunt." Y gwyr a wiscawd amdanunt ac a nessayssant
Line: 23     attunt y wayret. Gwedy guelet y llongeu o agos, diheu
Page of edition: 30   Line: 1     oed ganthunt na welsynt eiryoet llongeu gyweirach eu
Line: 2     hansawd noc wy. Arwydon tec, guedus, arwreid o bali
Line: 3     oed arnunt.

Line: 4        Ac ar hynny, nachaf un o'r llongeu yn raculaenu rac
Line: 5     y rei ereill, ac y guelynt dyrchauael taryan, yn uch no
Line: 6     bwrd y llong, a swch y taryan y uynyd yn arwyd tangneued.
Line: 7     Ac y nessawys y gwyr attunt, ual yd ymglywynt
Line: 8     ymdidan. Bwrw badeu allan a wnaethont wynteu, a
Line: 9     nessau parth a'r tir, a chyuarch guell y'r brenhin. E
Line: 10     brenhin a'e clywei wynteu o'r lle yd oed ar garrec uchel
Line: 11     uch eu penn, "Duw a rodo da ywch," heb ef, "a
Line: 12     grayssaw wrthywch. Pieu yniuer y llongeu hynn, a
Line: 13     phwy yssyd pennaf arnunt wy?" "Arglwyd," heb
Line: 14     wynt, "mae ymma Matholwch brenhin Iwerdon, ac ef
Line: 15     bieu y llongeu." "Beth," heb y brenhin, "a uynnhei
Line: 16     ef? A uyn ef dyuot y'r tir?" "Na uynn, Arglwyd,"
Line: 17     heb wynt, "negessawl Ms. page: 40  yw wrthyt ti, onyt y neges a
Line: 18     geif." "By ryw neges yw yr eidaw ef?" heb y brenhin.
Line: 19     "Mynnu ymgyuathrachu a thidy, Arglwyd," heb wynt.
Line: 20     "Y erchi Branwen uerch Lyr y doeth, ac os da genhyt
Line: 21     ti, ef a uyn ymrwymaw ynys y Kedeirn ac Iwerdon y
Line: 22     gyt, ual y bydynt gadarnach." "Ie," heb ynteu, "doet
Line: 23     y'r tir, a chynghor a gymerwn ninheu am hynny." Yr
Line: 24     atteb hwnnw a aeth ataw ef. "Minheu a af yn llawen,"
Line: 25     heb ef. Ef a doeth y'r tir, a llawen uuwyt wrthaw; a
Line: 26     dygyuor mawr uu yn y llys y nos honno, y rwng e yniuer
Line: 27     ef ac yniuer y llys.

Line: 28        Yn y lle trannoeth, kymryt kynghor. Sef a gahat
Line: 29     yn y kynghor, rodi Branwen y Uatholwch. A honno
Page of edition: 31   Line: 1     oed tryded prif rieni yn yr ynys hon; teccaf morwyn yn
Line: 2     y byt oed. A gwneuthur oed yn Aberfraw y gyscu
Line: 3     genti, ac odyno y kychwyn. Ac y kychwynassant yr
Line: 4     yniueroed hynny parth ac Aberfraw, Matholwch a'y
Line: 5     yniueroed yn y llongheu, Bendigeituran a'y niuer ynteu
Line: 6     ar tir, yny doethant hyt yn Aberfraw. Yn Aberfraw
Line: 7     dechreu y wled, ac eisted. Sef ual yd eistedyssant,
Line: 8     brenhin Ynys y Kedeirn, a Manawydan uab Llyr o'r
Line: 9     neill parth idaw, a Matholwch o'r parth arall, a Branwen
Line: 10     uerch Lyr gyt ac ynteu.

Line: 11        Nyt ymywn ty yd oydynt, namyn ymywn palleu.
Line: 12     Ny angassei Uendigeituran eiryoet ymywn ty.

Line: 13        Ms. page: 41  A'r gyuedach a dechreussant. Dilit y gyuedach
Line: 14     a wnaethant ac ymdidan. A phan welsant uot yn well
Line: 15     udunt kymryt hun no dilyt kyuedach, y gyscu yd aethant.
Line: 16     A'r nos honno y kyscwys Matholwch gan Uranwen.
Line: 17     A thrannoeth, kyuodi a orugant pawb o niuer y llys; a'r
Line: 18     swydwyr a dechreusant ymaruar am rannyat y meirych
Line: 19     a'r gweisson. Ac eu rannu a wnaethant ym pob kyueir
Line: 20     hyt y mor. Ac ar hynny dydgueith, nachaf Efnyssen
Line: 21     [y] gwr anagneuedus a dywedassam uchot, yn dywanu
Line: 22     y lety meirch Matholwch, a gouyn a wnaeth, pioed y
Line: 23     meirch. "Meirych Matholwch brenhin Iwerdon yw y
Line: 24     rei hyn," heb wy. "Beth a wnant wy yna?" heb ef.
Line: 25     "Yma y mae brenhin Iwerdon, ac yr gyscwys gan
Line: 26     Uranwen dy chwaer, a'y ueirych yw y rei hynn." "Ay
Line: 27     yuelly y gwnaethant wy am uorwyn kystal a honno, ac
Line: 28     yn chwaer y minheu, y rodi heb uyghanyat i? Ny
Page of edition: 32   Line: 1     ellynt wy tremic uwy arnaf i," heb ef. Ac yn hynny
Line: 2     guan y dan y meirych, a thorri y guefleu wrth y danned
Line: 3     udunt, a'r clusteu wrth y penneu, a'r rawn wrth y keuyn;
Line: 4     ac ny caei graf ar yr amranneu, eu llad wrth yr ascwrn.
Line: 5     A gwneuthur anfuryf ar y meirych yuelly, hyd nat oed
Line: 6     rym a ellit a'r meirych.

Line: 7        E chwedyl a doeth at Uatholwch. Sef ual y doeth,
Line: 8     dywedut Ms. page: 42  anfuruaw y ueirych ac eu llygru, hyt nat
Line: 9     oed un mwynyant a ellit o honunt. "Ie, Arglwyd," heb
Line: 10     un, "dy waradwydaw yr a wnaethpwyt, a hynny a
Line: 11     uynhir y wneuthur a thi." "Dioer, eres genhyf, os uy
Line: 12     gwaradwydaw a uynhynt, rodi morwyn gystal, kyuurd,
Line: 13     gyn anwylet gan y chenedyl, ac a rodyssant ym."
Line: 14     "Arglwyd," heb un arall, "ti a wely dangos ef. Ac nyt
Line: 15     oes it a wnelych, namyn kyrchu dy longeu." Ac ar
Line: 16     hynny arouun y longeu a wnaeth ef.

Line: 17        E chwedyl a doeth at Uendigeituran, bot Matholwch
Line: 18     yn adaw y llys, heb ouyn, heb ganhyat. A chenadeu a
Line: 19     aeth y ouyn idaw, paham oed hynny. Sef kennadeu a
Line: 20     aeth, Idic uab Anarawc, ac Eueyd Hir. Y guyr hynny
Line: 21     a'y godiwawd, ac a ouynyssant idaw, pa darpar oed yr
Line: 22     eidaw, a pha achaws yd oed yn mynet e ymdeith.
Line: 23     "Dioer," heb ynteu, "pei ys gwypwn, ny down yma.
Line: 24     Cwbyl waradwyd a geueis. Ac ny duc neb kyrch waeth
Line: 25     no'r dugum ymma. A reuedawt rygyueryw a mi."
Line: 26     "Beth yw hynny?" heb wynt. "Rodi Bronwen uerch
Line: 27     Lyr ym, yn tryded prif rieni yr ynys honn, ac yn uerch
Line: 28     y urenhin Ynys y Kedeyrn, a chyscu genthi, a gwedy
Page of edition: 33   Line: 1     hynny uy gwaradwydaw. A ryued oed genhyf, nat kyn
Line: 2     rodi morwyn gystal a honno ym, y gwneit y Ms. page: 43  gwaradwyd
Line: 3     a wnelit ym." "Dioer, Arglwyd, nyt o uod y neb a
Line: 4     uedei y llys," heb wynt, "na neb o'e kynghor y
Line: 5     gwnaet[h]pwyt y gwaradwyd hwnnw yt. A chyt bo
Line: 6     gwaradwyd gennyt ti hynny, mwy yw gan Uendigeituran
Line: 7     no chenyt ti, y tremic hwnnw a'r guare." "Ie," heb ef,
Line: 8     "mi a tebygaf. Ac eissoes ni eill ef uy niwaradwydaw i
Line: 9     o hynny."

Line: 10        E gwyr hynny a ymchwelwys a'r atteb hwnnw, parth
Line: 11     a'r lle yd oed Uendigeituran, a menegi idaw yr atteb a
Line: 12     diwedyssei Uatholwch. "Ie," heb ynteu, "nyt oes
Line: 13     ymwaret e uynet ef yn anygneuedus, ac nys gadwn."
Line: 14     "Ie, Arglwyd," heb wy, "anuon etwa genhadeu yn y ol."
Line: 15     "Anuonaf," heb ef. "Kyuodwch, Uanawydan uab Llyr,
Line: 16     ac Eueyd Hir, ac Unic Glew Yscwyd, ac ewch yn y ol,"
Line: 17     heb ef, "a menegwch idaw, ef a geif march iach am pob
Line: 18     un o'r a lygrwyt; ac y gyt a hynny, ef a geif yn wynepwerth
Line: 19     idaw, llathen aryant a uo kyuref [a'e uys bychan]
Line: 20     a chyhyt ac ef e hun, a chlawr eur kyflet a'y wyneb; a
Line: 21     menegwch ydaw pa ryw wr a wnaeth hynny, a phan yw
Line: 22     o'm anuod inheu y gwnaethpwyt hynny; ac y may
Line: 23     brawt un uam a mi a wnaeth hynny, ac nat hawd genhyf
Line: 24     i na'e lad na'e diuetha; a doet y ymwelet a mi," heb ef,
Line: 25     "a mi a wnaf y dangneued ar y llun Ms. page: 44  y mynho e hun."

Line: 26        E kennadeu a aethant ar ol Matholwch, ac a uanagyssant
Line: 27     idaw yr ymadrawd hwnnw yn garedic, ac ef a'e
Line: 28     guerendewis. "A wyr," heb ef, "ni a gymerwn gynghor."
Line: 29     Ef a aeth yn y gynghor; sef kynghor a uedylyssant, --os
Page of edition: 34   Line: 1     gwrthot hynny a wnelynt, bot yn tebygach ganthunt cael
Line: 2     kywilid a uei uwy, no chael iawn a uei uwy. A disgynnu,
Line: 3     a wnaeth ar gymryt hynny. Ac y'r llys y deuthant yn
Line: 4     dangneuedus. A chyweiraw y pebylleu a'r palleu a
Line: 5     wnaethant udunt ar ureint kyweirdeb yneuad, a mynet y
Line: 6     uwyta. Ac ual y dechreuyssant eisted ar dechreu y wled,
Line: 7     yd eistedyssant yna.

Line: 8        A dechreu ymdidan a wnaeth Matholwch a Bendigeituran.
Line: 9     Ac nachaf yn ardiawc gan Uendigeituran
Line: 10     yr * ymdidan, ac yn drist, a gaei gan Uatholwch, a'y
Line: 11     lywenyt yn wastat kyn no hynny. A medylyaw a
Line: 12     wnaeth, bot yn athrist gan yr unben uychanet a gawssei
Line: 13     o iawn am y gam. "A wr," heb y Bendigeiduran, "nit
Line: 14     wyt gystal ymdidanwr heno ac un nos. Ac os yr
Line: 15     bychanet genhyt ti dy iawn, ti a gehy ychwanegu yt
Line: 16     wrth dy uynnu, ac auory talu dy ueirch yt." "Arglwyd,"
Line: 17     heb ef, "Duw a dalo yt." "Mi a delediwaf dy iawn
Line: 18     heuyt yt," heb y Bendigeituran. "Mi a rodaf yt peir;
Line: 19     a chynnedyf y peir yw, Ms. page: 45  y gwr a lader hediw yt, y
Line: 20     uwrw yn y peir, ac erbyn auory y uot yn gystal ac y bu
Line: 21     oreu, eithyr na byd llyueryd ganthaw." A diolwch a
Line: 22     wnaeth ynteu hynny, a diruawr lywenyd a gymerth
Line: 23     ynteu o'r achaws hwnnw. A thrannoeth y talwyt y
Line: 24     ueirych idaw, tra barhawd meirych dof. Ac odyna y
Line: 25     kyrchwyt ac ef kymwt arall, ac y talwyt ebolyon ydaw,
Line: 26     yny uu gwbyl idaw y dal. Ac wrth hynny y dodet ar y
Line: 27     kymwt hwnnw o hynny allan, Tal Ebolyon.

Page of edition: 35  
Line: 1        A'r eil nos, eisted y gyt a wnaethant. "Arglwyd,"
Line: 2     heb y Matholwch, "pan doeth yti y peir a rodeist y mi?"
Line: 3     "E doeth im," heb ef, "y gan wr a uu y'th wlat ti. Ac ni
Line: 4     wn na bo yno y caffo." "Pwy oed hwnnw?" heb ef.
Line: 5     "Llassar Llaes Gyfnewit," heb ef. "A hwnnw a doeth
Line: 6     yma o Iwerdon, a Chymidei Kymeinuoll, y wreic, y gyt
Line: 7     ac ef, ac a dianghyssant o'r ty hayarn yn Iwerdon, pan
Line: 8     wnaethpwyt yn wenn yn eu kylch, ac y dianghyssant
Line: 9     odyno. Ac eres gynhyf i, ony wdosti dim y wrth
Line: 10     hynny." "Gwn, Arglwyd," heb ef, "a chymeint ac a
Line: 11     wnn, mi a'e managaf y ti. Yn hela yd oedwn
Line: 12     yn Iwerdon, dydgueith, ar benn gorssed * uch penn llyn oed
Line: 13     yn Iwerdon, a Llyn y Peir y gelwit. A mi a welwn gwr
Line: 14     melyngoch, mawr, yn dyuot o'r llyn, a pheir ar y geuyn.
Line: 15     A gwr heuyt athrugar, mawr, a drygweith anorles arnaw
Line: 16     oed; a gwreic yn y ol; ac ot Ms. page: 46  oed uawr ef, mwy dwyweith
Line: 17     oed y wreic noc ef. A chyrchu ataf a wnaethant, a
Line: 18     chyuarch uell im." "Ie," heb y mi, "pa gerdet yssyd
Line: 19     arnawch chwi? ʽLlyna gerdet yssyd arnam ni, Arglwyd,'
Line: 20     heb ef, ʽy wreic honn,' heb ef, ʽym penn pethewnos a
Line: 21     mis, y byd beichogi idi, a'r mab a aner yna o'r torllwyth
Line: 22     hwnnw, ar benn y pethewnos a'r mis, * y byd gwr ymlad
Line: 23     llawn aruawc.' Y kymereis inheu wyntwy arnaf, yu
Line: 24     gossymdeithaw: y buant ulwydyn gyt a mi. Yn y
Line: 25     ulwydyn y keueis yn diwarauun wynt; o hynny allann y
Line: 26     guarauunwyt im. A chyn penn y pedwyryd [mis] * wynt
Line: 27     eu hun yn peri eu hatcassu, ac anghynwys yn y wlat, yn
Page of edition: 36   Line: 1     gwneuthur sarahedeu, ac yn eighaw, ac yn gouudyaw
Line: 2     guyrda a gwragedda. O hynny allan y dygyuores uyg
Line: 3     kyuoeth am ym pen, y erchi im ymuadeu ac wynt, a
Line: 4     rodi dewis im, ae uyg kyuoeth, ae wynt. E dodeis inheu
Line: 5     ar gynghor uy gwlat beth a wneit amdanunt. Nyd eynt
Line: 6     wy o'y bod; nit oed reit udunt wynteu oc eu hanuod
Line: 7     herwyd ymlad, uynet. Ac yna yn y kyuyng gynghor, y
Line: 8     causant gwneuthur ystauell haearn oll; a gwedy bot y
Line: 9     barawt yr ystauell, dyuyn a oed o of y n Iwerdon yno, o'r
Line: 10     a oed o perchen geuel a mwrthwl, a pheri gossot kyuuch
Line: 11     a chrib yr ystauell o lo, a pheri guassanaethu Ms. page: 47  yn
Line: 12     diwall o uwyt a llyn arnunt, ar y wreic, a'y gwr, a'y
Line: 13     phlant. A phan wybuwyt eu medwi wynteu, y dechreuwyt
Line: 14     kymyscu y tan a'r glo am ben yr ystauell, a chwythu
Line: 15     y megineu a oed wedy eu gossot yg kylch y ty, a gwr a
Line: 16     pob dwy uegin, a dechreu chwythu y megineu yny uyd
Line: 17     y ty yn burwen am eu penn. Ac yna y bu y kynghor
Line: 18     ganthunt hwy ymherued llawr yr ystauell; ac yd arhoes
Line: 19     ef yny uyd y pleit haearn yn wenn. Ac rac diruawr wres
Line: 20     y kyrchwys y bleit a'e yscwyd a'y tharaw gantaw allan,
Line: 21     ac yn y ol ynteu y wreic. A neb ny dieghis odyna namyn
Line: 22     ef a'e wreic. Ac yna o'm tebygu i, Arglwyd," heb y
Line: 23     Matholwch wrth Uendigeiduran, "y doeth ef drwod attat
Line: 24     ti." "Yna dioer," heb ynteu, "y doeth yma, ac y roes y
Line: 25     peir y minheu." "Pa delw, Arglwyd, yd erbynneisti
Line: 26     wynteu?" "Eu rannu ym pob lle yn y kyuoeth, ac y
Line: 27     maent yn lluossauc, ac yn dyrchauael ym pob lle, ac yn
Line: 28     cadarnhau y uann y bythont, o wyr ac arueu goreu a
Line: 29     welas neb."

Page of edition: 37  
Line: 1        Dilit ymdidan a wnaethant y nos honno, tra uu da
Line: 2     ganthunt, a cherd a chyuedach. A phan welsant uot
Line: 3     yn llessach udunt uynet y gyscu noc eisted a wei hwy, y
Line: 4     gyscu yd aethant. Ac yuelly y treulyssant y wled honno
Line: 5     drwy digriuwch. Ac Ms. page: 48  yn niwed hynny, y kychwynnwys
Line: 6     Matholwch, a Branuen y gyt ac ef, parth ac
Line: 7     Iwerdon. A hynny o Abermenei y kychwynnyssant teir
Line: 8     llong ar dec, ac y doethant hyt yn Iwerdon.

Line: 9        Yn Iwerdon, diruawr lywenyd a uu wrthunt. Ny
Line: 10     doey wr mawr, na gwreic da yn Iwerdon, e ymw[e]let a
Line: 11     Branwen, ni rodei hi ae cae, ae modrwy, ae teyrndlws
Line: 12     cadwedic ydaw, a uei arbennic y welet yn mynet e
Line: 13     ymdeith. Ac ymysc hynny, y ulwydyn honno a duc hi
Line: 14     yn glotuawr, a hwyl delediw a duc o glot a chedymdeithon.
Line: 15     Ac yn hynny, beichogi a damweinwys idi y
Line: 16     gael. A guedy treulaw yr amseroyd dylyedus, mab a
Line: 17     anet idi. Sef enw a dodet ar y mab, Guern uab
Line: 18     Matholwch. Rodi y mab ar uaeth a wnaethpwyt ar un
Line: 19     lle goreu y wyr yn Iwerdon.

Line: 20        A hynny yn yr eil ulwydyn, llyma ymodwrd yn
Line: 21     Iwerdon am y guaradwyd a gawssei Matholwch yg
Line: 22     Kymry, a'r somm a wnathoedit idaw am y ueirch. A
Line: 23     hynny y urodyr maeth, a'r gwyr nessaf gantaw, yn
Line: 24     lliwaw idaw hynny, a heb y gelu. A nachaf y dygyuor yn
Line: 25     Iwerdon hyt nat oed lonyd idaw ony chaei dial y sarahet.
Line: 26     Sef dial a wnaethant, gyrru Branwen o un ystauell ac ef,
Line: 27     a'y chymell y bobi yn y llys, a pheri y'r kygyd, gwedy
Line: 28     bei yn dryllyaw kic, dyuot idi a tharaw bonclust arnei
Page of edition: 38   Line: 1     beunyd. Ac yuelly Ms. page: 49  y gwnaethpwyt y foen. "Ie,
Line: 2     Arglwyd," heb y wyr wrth Uatholwch, "par weithon
Line: 3     wahard y llongeu, a'r yscraffeu, a'r corygeu, ual nat el
Line: 4     neb y Gymry; ac a del yma o Gymry, carchara wynt
Line: 5     ac * na at trachefyn, rac gwybot hynn." Ac ar hynny y
Line: 6     diskynyssant.

Line: 7        Blwynyded nit llei no their, y buant yuelly. Ac yn
Line: 8     hynny, meithryn ederyn drydwen a wnaeth hitheu ar
Line: 9     dal y noe gyt a hi, a dyscu ieith idi, a menegi y'r ederyn
Line: 10     y ryw wr oed y brawt. A dwyn llythyr y poeneu a'r
Line: 11     amharch a oed arnei hitheu. A'r llythyr a rwymwyt am
Line: 12     uon eskyll yr ederyn, a'y anuon parth a Chymry. A'r
Line: 13     ederyn a doeth y'r ynys honn. Sef lle y cauas Uendigeiduran,
Line: 14     yg Kaer Seint yn Aruon, yn dadleu idaw
Line: 15     dydgweith. A diskynnu ar e yscwyd, a garwhau y phluf,
Line: 16     yny arganuuwyt y llythyr, ac adnabot meithryn yr
Line: 17     ederyn yg kyuanned. Ac yna kymryt y llythyr a'y
Line: 18     edrych. A phan darllewyt y llythyr, doluryaw a wnaeth
Line: 19     o glybot y poen oed ar Uranwen, a dechreu o'r lle hwnnw
Line: 20     peri anuon kennadeu y dygyuoryaw yr ynys honn y gyt.
Line: 21     Ac yna y peris ef dyuot llwyr wys pedeir degwlat a seithugeint
Line: 22     hyt attaw, ac e hun cwynaw wrth hynny, bot y
Line: 23     poen a oed ar y chwaer. Ac yna kymryt kynghor. Sef
Line: 24     kynghor a gahat, kyrchu Iwerdon, ac adaw seithwyr y
Line: 25     dywyssogyon yma, a Chradawc uab Bran y benhaf, ac eu
Line: 26     seith Ms. page: 50  marchawc. Yn Edeirnon yd edewit y gwyr
Line: 27     hynny, ac o achaws hynny y dodet Seith Marchawc ar y
Page of edition: 39   Line: 1     dref. Sef seithwyr oedynt, Cradawc uab Bran, ac Euehyd
Line: 2     Hir, ac Unic Glew Yscwyd, ac Idic uab Anarawc Walltgrwn,
Line: 3     a Fodor uab Eruyll, ac Wlch Minasgwrn, a Llashar
Line: 4     uab Llayssar Llaesgygwyt, a Phendaran Dyuet yn was
Line: 5     ieuanc gyt ac wy. Y seith hynny a drigwys yn seith
Line: 6     kynueissat y synyaw ar yr ynys honn, a Chradawc uab
Line: 7     Bran yn benhaf kynweisyat arnunt.

Line: 8        Bendigeiduran, a'r yniuer a dywedyssam ni, a hwylyssant
Line: 9     parth ac Iwerdon, ac nyt oed uawr y weilgi, yna
Line: 10     y ueis yd aeth ef. Nyt oed namyn dwy auon, Lli ac
Line: 11     Archan y gelwit. A guedy hynny yd amlawys y weilgi,
Line: 12     pan oreskynwys y weilgi y tyrnassoed. Ac yna y
Line: 13     kerdwys ef ac a oed o gerd * arwest ar y geuyn e hun, a
Line: 14     chyrchu tir Iwerdon.

Line: 15        A meicheit Matholwch a oedynt ar lan y weilgi
Line: 16     dydgueith, yn troi yg kylch eu moch. Ac o achaws e
Line: 17     dremynt * a welsant ar y weilgi, wy a doethant at
Line: 18     Matholwch. "Arglwyd," heb vy, "henpych guell."
Line: 19     "Duw a rodo da ywch," heb ef, "a chwedleu genhwch?"
Line: 20     "Arglwyd," heb wy, "mae genhym ni chwedleu ryued;
Line: 21     coet rywelsom ar y weilgi, yn y lle ny welsam eiryoet un
Line: 22     prenn." "Llyna beth eres," heb ef. "A welewch chwi * dim
Line: 23     namyn hynny?" "Gwelem, Arglwyd," heb wy, "mynyd
Line: 24     Ms. page: 51  mawr gyr llaw y coet, a hwnnw ar gerdet; ac eskeir
Line: 25     aruchel ar y mynyd, a llynn o pop parth y'r eskeir; a'r
Line: 26     coet, a'r mynyd, a phob peth oll o hynny ar gerdet."
Line: 27     "Ie," heb ynteu, "nyt oes neb yma a wypo dim y wrth
Page of edition: 40   Line: 1     hynny, onys gwyr Branwen. Gouynnwch idi." Kennadeu
Line: 2     a aeth at Uranwen. "Arglwydes," heb wy,
Line: 3     "beth dybygy di yw hynny?" "Kyn ny bwyf
Line: 4     Arglwydes," heb hi, "mi a wnn beth yw hynny. Gwyr
Line: 5     Ynys y Kedyrn yn dyuot drwod o glybot uym poen a'm
Line: 6     amharch." "Beth yw y coet a welat ar y mor?" heb
Line: 7     wy. "Gwernenni llongeu, a hwylbrenni," heb hi.
Line: 8     "Och!" heb wy, "beth oed y mynyd a welit gan ystlys
Line: 9     y llongeu?" "Bendigeiduran uym brawt," heb hi, "oed
Line: 10     hwnnw, yn dyuot y ueis. Nyt oed long y kynghanei ef
Line: 11     yndi." "Beth oed yr eskeir aruchel a'r llynn o bop
Line: 12     parth y'r eskeir?" "Ef," heb hi, "yn edrych ar yr ynys
Line: 13     honn, llidyawc yw. Y deu lygat ef o pop parth y drwyn
Line: 14     yw y dwy lynn o bop parth y'r eskeir."

Line: 15        Ac yna dygyuor holl wyr ymlad Iwerdon a wnaethpwyt
Line: 16     y gyt, a'r holl uorbennyd yn gyflym, a chynghor a
Line: 17     gymerwyt. "Arglwyd," heb y wyrda wrth Uatholwch,
Line: 18     "nyt oes gynghor namyn kilyaw drwy Linon (auon oed
Line: 19     yn Iwerdon), a gadu Llinon y rot ac ef, a thorri y bont
Line: 20     yssyd ar yr auon. Ms. page: 52  A mein sugyn yssyd ygwaelawt yr
Line: 21     auon, ny eill na llong na llestyr arnei." Wynt a gylyssant
Line: 22     drwy yr auon, ac a torryssant y bont.

Line: 23        Bendigeiduran a doeth y'r tir, a llynghes y gyt ac ef,
Line: 24     parth a glann yr auon. "Arglwyd," heb y wyrda, "ti a
Line: 25     wdost kynnedyf yr auon, ny eill neb uynet drwydi, nyt
Line: 26     oes bont arnei hitheu. Mae dy gynghor am bont?" heb
Line: 27     wy. "Nit oes," heb ynteu, "namyn a uo penn bit pont.
Page of edition: 41   Line: 1     Mi a uydaf pont," heb ef. Ac yna gyntaf y dywetpwyt
Line: 2     y geir hwnnw, ac y diharebir etwa ohonaw.

Line: 3        Ac yna guedy gorwed ohonaw ef ar traws yr auon, y
Line: 4     byrwyt clwydeu arnaw ef, ac yd aeth y luoed ef ar y
Line: 5     draws ef drwod. Ar hynny, gyt ac y kyuodes ef, llyma
Line: 6     gennadeu Matholwch yn dyuot attaw ef, ac yn kyuarch
Line: 7     guell idaw, ac yn y annerch y gan Uatholwch y gyuathrachwr,
Line: 8     ac yn menegi o'e uod ef na haedei arnaw ef
Line: 9     namyn da. "Ac y mae Matholwch yn rodi brenhinaeth
Line: 10     Iwerdon y Wern uab Matholwch, dy nei ditheu, uab
Line: 11     dy chwaer, ac yn y ystynnu y'th wyd di, yn lle y cam
Line: 12     a'r codyant a wnaethpwyt y Uranwen. Ac yn y lle y
Line: 13     mynnych ditheu, ay yma, ay yn Ynys y Kedyrn, gossymdeitha
Line: 14     Uatholwch." "Ie," heb ynteu Uendigeiduran,
Line: 15     "ony allaf i ue hun cael y urenhinaeth, ac aduyd ys
Line: 16     kymeraf gynghor Ms. page: 53  am ych kennadwri chwi. O hyn
Line: 17     hyt ban del amgen, ny cheffwch y genhyf i attep."
Line: 18     "Ie," heb wynteu, "yr atteb goreu a gaffom ninheu,
Line: 19     attat ti y down ac ef, ac aro ditheu yn kennadwri ninheu."
Line: 20     "Arhoaf," heb ef, "o dowch yn ehegyr."

Line: 21        Y kennadeu a gyrchyssant racdu, ac at Uatholwch y
Line: 22     doethant. "Arglwyd," heb wy, "kyweira attep a uo
Line: 23     gwell at Uendigeidwran. Ny warandawei dim o'r attep
Line: 24     a aeth y genhym ni attaw ef." "A wyr," heb y
Line: 25     Matholwch, "mae ych kynghor chwi?" "Arglwyd,"
Line: 26     heb wy, "nyt oes it gynghor namyn un. Ni enghis ef y
Line: 27     mywn ty eiryoet," heb wy. "Gwna ty," heb wy, "o'y
Line: 28     anryded ef, y ganho ef a gwyr Ynys y Kedyrn yn y
Page of edition: 42   Line: 1     neillparth y'r ty, a thitheu a'th lu yn y parth arall. A
Line: 2     doro dy urenhinaeth yn y ewyllus, a gwra idaw. Ac o
Line: 3     enryded gwneuthur y ty," heb wy, "peth ny chauas
Line: 4     eiryoet ty y ganhei yndaw, ef a tangnoueda a thi." A'r
Line: 5     kennadeu a doethant a'r gennadwri honno gantunt at
Line: 6     Uendigeiduran; ac ynteu a gymerth gynghor. Sef a
Line: 7     gauas yn y gynghor, kymryt hynny; a thrwy gynghor
Line: 8     Branuen uu hynny oll, ac rac llygru y wlat oed genti
Line: 9     hitheu hynny.

Line: 10        E tangneued a gyweirwyt, a'r ty a adeilwyt yn uawr
Line: 11     ac yn braf. Ac ystryw a wnaeth y Gwydyl. Sef ystryw
Line: 12     a wnaethant, dodi guanas o bop parth Ms. page: 54  y bop colouyn
Line: 13     o cant colouyn oed yn y ty, a dodi boly croyn ar bop
Line: 14     guanas, a gwr aruawc ym pob vn o honunt. Sef a wnaeth
Line: 15     Efnyssyen dyuot ymlaen llu Ynys y Kedyrn y mywn, ac
Line: 16     edrych golygon orwyllt antrugarawc ar hyt y ty. Ac
Line: 17     arganuot y bolyeu crwyn a wnaeth ar hyt y pyst. "Beth
Line: 18     yssyd yn y boly hwnn?" heb ef, wrth un o'r Gwydyl.
Line: 19     "Blawt, eneit," heb ef. Sef a wnaeth ynteu, y deimlaw
Line: 20     hyt ban gauas y benn, a guascu y benn, yny glyw y uyssed
Line: 21     yn ymanodi yn y ureichell * drwy yr ascwrn. Ac adaw
Line: 22     hwnnw, a dodi y law ar un arall a gouyn, "Beth yssyd
Line: 23     yma?" "Blawt," medei y Gwydel. Sef a wnai ynteu
Line: 24     yr un guare a fawb ohonunt, hyt nat edewis ef wr byw
Line: 25     o'r hollwyr o'r deu cannwr eithyr un. A dyuot at
Line: 26     hwnnw, a gouyn, "Beth yssyd yma?" "Blawt, eneit,"
Line: 27     heb y Gwydel. Sef a wnaeth ynteu, y deimlaw ef yny
Page of edition: 43   Line: 1     gauas y benn, ac ual y guascassei benneu y rei ereill,
Line: 2     guascu penn hwnnw. Sef y clywei arueu am benn
Line: 3     hwnnw. Nyt ymedewis ef a hwnnw, yny ladawd. Ac
Line: 4     yna canu englyn, --

Line: 5        Yssit yn y boly hwnn amryw ulawt,
Line: 6        Keimeit, kynniuyeit, diskynneit yn trin,
Line: 7        Rac kydwyr cad barawt.

Line: 8     Ac ar hynny y dothyw y niueroed y'r ty. Ac y doeth
Line: 9     gwyr Ynys Iwer\don Ms. page: 55  y'r ty o'r neill parth, a gwyr
Line: 10     Ynys y Kedyrn o'r parth arall. Ac yn gynebrwydet ac
Line: 11     yd eistedyssant, y bu duundeb y rydunt, ac yd ystynnwyt
Line: 12     y urenhinaeth y'r mab.

Line: 13        Ac yna, guedy daruot y tangneued, galw o Uendigeiduran
Line: 14     y mab attaw. Y gan Uendigeiduran y kyrchawd
Line: 15     y mab at Uanawydan, a phawb o'r a'e guelei yn y garu.
Line: 16     E gan Uanawydan y gelwis Nyssyen uab Eurosswyd y
Line: 17     mab attaw. Y mab a aeth attaw yn diryon. "Paham,"
Line: 18     heb yr Efnissyen, "na daw uy nei uab uy chwaer attaf i?
Line: 19     Kyn ny bei urenhin ar Iwerdon, da oed genhyf i ymtiryoni
Line: 20     a'r mab." "Aet yn llawen," heb y Bendigeiduran.
Line: 21     Y mab a aeth attaw yn llawen. "Y Duw y dygaf uyg
Line: 22     kyffes," heb ynteu yn y uedwl, "ys anhebic a gyflauan
Line: 23     gan y tylwyth y wneuthur, a wnaf i yr awr honn."
Line: 24     A chyuodi y uynyd, a chymryt y mab erwyd y traet, a
Line: 25     heb ohir, na chael o dyn yn y ty gauael arnaw, yny
Line: 26     want y mab yn wysc y benn yn y gynneu. A fan welas
Line: 27     Uranwen y mab yn boeth yn y tan, hi a gynsynwys *
Line: 28     uwrw neit yn y tan, o'r lle yd oed yn eisted rwng y deu
Page of edition: 44   Line: 1     uroder. A chael o Uendigeiduran hi yn y neill law, a'y
Line: 2     tarean yn y llaw arall. Ac yna, ymgyuot Ms. page: 56  o bawb
Line: 3     ar hyt y ty. A llyna y godwrw mwyhaf a uu gan yniuer
Line: 4     un ty, pawb yn kymryt y arueu. Ac yna y dywot
Line: 5     Mordwyd Tyllyon, "Guern gwngwch uiwch Uordwyt
Line: 6     Tyllyon." Ac yn yd aeth pawb ym pen yr arueu, y
Line: 7     kynhelis Bendigeiduran Uranwen y rwng y taryan a'y
Line: 8     yscwyd.

Line: 9        Ac yna y dechrewis y Gwydyl kynneu tan dan y
Line: 10     peir dadeni. Ac yna y byrywyt y kalaned yn y peir, yny
Line: 11     uei yn llawn, ac y kyuodyn tranoeth y bore yn wyr
Line: 12     ymlad kystal a chynt, eithyr na ellynt dywedut. Ac yna
Line: 13     pan welas Efnissyen y calaned heb enni yn un lle o wyr
Line: 14     Ynys y Kedyrn, y dywot yn y uedwl, "Oy a Duw," heb
Line: 15     ef, "guae ui uy mot yn achaws y'r wydwic honn o wyr
Line: 16     Ynys y Kedyrn; a meuyl ymi," heb ef, "ony cheissaf i
Line: 17     waret rac hynn." Ac ymedyryaw ymlith calaned y
Line: 18     Gwydyl, a dyuot deu Wydel uonllwm idaw, a'y uwrw yn
Line: 19     y peir yn rith Gwydel. Emystynnu idaw ynteu yn y peir,
Line: 20     yny dyrr y peir yn pedwar dryll, ac yny dyrr y galon
Line: 21     ynteu. Ac o hynny y bu y meint goruot a uu y wyr
Line: 22     Ynys y Kedyrn. Ny bu oruot o hynny eithyr diang
Line: 23     seithwyr, a brathu Bendigeiduran yn y troet a
Line: 24     guenwynwaew.

Line: 25        Sef seithwyr a dienghis, Pryderi, Manawydan,
Line: 26     Gliuieu Eil Taran, Ta\lyessin, Ms. page: 57  ac Ynawc, Grudyeu
Line: 27     uab Muryel, Heilyn uab Gwyn Hen.

Line: 28        Ac yna y peris Bendigeiduran llad y benn. "A
Line: 29     chymerwch chwi y penn," heb ef, "a dygwch hyt y
Page of edition: 45   Line: 1     Gwynuryn yn Llundein, a chledwch a'y wyneb ar Freinc
Line: 2     ef. A chwi a uydwch ar y ford yn hir; yn Hardlech y
Line: 3     bydwch seith mlyned ar ginyaw, ac Adar Riannon y
Line: 4     canu ywch. A'r penn a uyd kystal gennwch y gedymdeithas
Line: 5     ac y bu oreu gennwch, ban uu arnaf i eiryoet.
Line: 6     Ac y Guales ym Penuro y bydwch pedwamgeint mlyned.
Line: 7     Ac yny agoroch y drws parth ac Aber Henuelen *, y tu
Line: 8     ar Gernyw, y gellwch uot yno a'r penn yn dilwgyr
Line: 9     genhwch. Ac o'r pan agoroch y drws hwnnw, ny ellwch
Line: 10     uot yno. Kyrchwch Lundein y gladu y penn. A
Line: 11     chyrchwch chwi racoch drwod." Ac yna y llas y benn
Line: 12     ef, ac y kychwynassant a'r penn gantu drwod, y seithwyr
Line: 13     hynn, a Branwen yn wythuet. Ac y Aber Alau yn
Line: 14     Talebolyon y doethant y'r tir. Ac yna eisted a wnaethant,
Line: 15     a gorfowys. Edrych oheni hitheu ar Iwerdon, ac
Line: 16     ar Ynys y Kedyrn, a welei ohonunt. "Oy a uab
Line: 17     Duw," heb hi, "guae ui o'm ganedigaeth. Da a dwy
Line: 18     ynys * a diffeithwyt o'm achaws i." A dodi ucheneit
Line: 19     uawr, a thorri y chalon ar hynny. A gwneuthur bed
Line: 20     petrual idi, a'e chladu yno yglan Alaw.

Line: 21        Ac ar hynny, ker\det Ms. page: 58  a wnaeth y seithwyr parth
Line: 22     a Hardlech, a'r penn ganthunt. Val y bydant y kerdet,
Line: 23     llyma gyweithyd yn kyuaruot ac wynt, o wyr a gwraged.
Line: 24     "A oes gennwch chwi chwedleu?" heb y Manawydan.
Line: 25     "Nac oes,"' heb wynt, "onyt goresgyn o Gaswallawn uab
Line: 26     Beli Ynys y Kedyrn, a'y uot yn urenhin coronawc yn
Line: 27     Llundein." "Pa daruu," heb wynteu, "y Gradawc
Page of edition: 46   Line: 1     uab Bran, a'r seithwyr a edewit y gyt ac ef yn yr ynys
Line: 2     honn?" "Dyuot Caswallawn am eu penn, a llad y
Line: 3     chwegwyr, a thorri ohonaw ynteu Gradawc y galon o
Line: 4     aniuyget, am welet y cledyf yn llad y wyr, ac na wydat
Line: 5     pwy a'e lladei. Caswallawn a daroed idaw wiscaw llen
Line: 6     hut amdanaw, ac ny welei neb ef yn llad y gwyr, namyn
Line: 7     y cledyf. Ny uynhei Gaswallawn y lad ynteu, y nei uab
Line: 8     y geuynderw oed. (A hwnnw uu y trydyd dyn a torres y
Line: 9     gallon o aniuyget). Pendarar Dyuet, a oed yn was
Line: 10     ieuang gyt a'r seithwyr, a dienghis y'r coet," heb wynt.

Line: 11        Ac yna y kyrchyssant wynteu Hardlech, ac y
Line: 12     dechreussant eisted, ac y dechreuwyt ymdiwallu o uwyt
Line: 13     a llynn. Ac y [gyt ac y] dechreuyssant wynteu uwyta ac
Line: 14     yuet, dyuot tri ederyn, a dechreu canu udunt ryw gerd,
Line: 15     ac oc a glywssynt o gerd, diuwyn oed pob un iwrthi hi.
Line: 16     A fell dremynt oed udunt y guelet uch benn y weilgi allan.
Line: 17     Ms. page: 59  A chyn amlyket oed udunt wy a chyn bydynt gyt
Line: 18     ac wy. Ac ar hynny o ginyaw y buant seith mlyned.

Line: 19        Ac ym penn y seithuet ulwydyn, y kychwynyssant
Line: 20     parth a Gualas ym Penuro. Ac yno yd oed udunt lle
Line: 21     teg brenhineid uch benn y weilgi, ac yneuad uawr oed,
Line: 22     ac y'r neuad y kyrchyssant. A deu drws a welynt yn
Line: 23     agoret; y trydyd drws oed y gayat, yr hwnn y tu a
Line: 24     Chernyw. "Weldy racco," heb y Manawydan, "y drws
Line: 25     ny dylywn ni y agori." A'r nos honno y buant yno yn
Line: 26     diwall, ac yn digrif ganthunt. Ac yr a welsynt o ouut
Line: 27     yn y gwyd, ac yr a gewssynt e hun, ny doy gof udunt wy
Line: 28     dim, nac o hynny, nac o alar yn y byt. Ac yno y
Page of edition: 47   Line: 1     treulyssant y pedwarugeint mlyned hyt na wybuant wy
Line: 2     eiryoet dwyn yspeit digriuach na hyurydach no honno.
Line: 3     Nyt oed anesmwythach, nac adnabot o un ar y gilyd y
Line: 4     uot yn hynny o amser, no fan doethan yno. Nit oed
Line: 5     anesmwythach ganthunt wynte gyduot y penn yna, no
Line: 6     phan uuassei Uendigeiduran yn uyw gyd ac wynt. Ac
Line: 7     o achaws y pedwarugeint mlyned hynny y gelwit
Line: 8     Ysbydawt Urdaul Benn. (Ysbydawt Uranwen a Matholwch
Line: 9     oed yr honn yd aethpwyt e Iwerdon).

Line: 10        Sef a wnaeth Heilyn uab Guyn dydgueith. "Meuyl
Line: 11     ar uy maryf i," heb ef, "onyt agoraf y Ms. page: 60  drws, e wybot
Line: 12     ay gwir a dywedir am hynny." Agori y drws a wnaeth, ac
Line: 13     edrych ar Gernyw, ac ar Aber Henuelen *. A phan
Line: 14     edrychwys, yd oed yn gyn hyspysset ganthunt y gyniuer
Line: 15     collet a gollyssynt eiryoet, a'r gyniuer car a chedymdeith
Line: 16     a gollyssynt, a'r gyniuer drwc a dothoed udunt, a chyt
Line: 17     bei yno y kyuarffei ac wynt; ac yn benhaf oll am eu
Line: 18     harglwyd. Ac o'r gyuawr honno, ny allyssant wy orfowys
Line: 19     namyn kyrchi * a'r penn parth a Llundein. Pa hyt
Line: 20     bynnac y bydynt ar y ford, wynt a doethant hyt yn
Line: 21     Llundein, ac a gladyssant y penn yn y Gwynuryn.

Line: 22        A hwnnw trydyd matcud ban gudywyt, a'r trydyd
Line: 23     anuat datcud pann datcudywyt; cany doey ormes byth
Line: 24     drwy uor y'r ynys honn, tra uei y penn yn y cud hwnnw.
Line: 25     A hynny a dyweit y kyuarwydyd hwnn eu kyfranc wy.
Line: 26     "Y gwyr a gychwynwys o Iwerdon," yw hwnnw.

Line: 27        En Iwerdon nyt edewit dyn byw, namyn pump
Page of edition: 48   Line: 1     gwraged beichawc ymywn gogof yn diffeithwch Iwerdon.
Line: 2     A'r pump wraged hynny, yn yr un kyfnot. a anet udunt
Line: 3     pum meib. A'r pym meib hynny a uagvssant, hyt ban
Line: 4     uuant weisson mawr, ac yny uedylyssant am wraged, ac
Line: 5     yny uu damunet gantunt eu cafael. Ac yna, kyscu pob
Line: 6     un lau heb lau Ms. page: 61  gan uam y gilid, a gwledychu y wlat
Line: 7     a'y chyuanhedu, a'y ranhu y rydunt yll pymp. Ac o
Line: 8     achaws y ranyat hwnnw y gelwir etwan pymp rann
Line: 9     Ywerdon. Ac edrych y wlat a wnaethant ford y buassei
Line: 10     yr aeruaeu, a chael eur, ac aryant, yny ytoedynt yn
Line: 11     gyuoethawc.

Line: 12        A llyna ual y teruyna y geing honn o'r Mabinyogi,
Line: 13     o achaws Paluawt Branwen, yr honn a uu tryded anuat
Line: 14     paluawt yn yr ynys honn; ac o achaws Yspadawt Uran,
Line: 15     pan aeth yniuer pedeir decwlat a seithugeint e Iwerdon,
Line: 16     y dial Paluawt Branwen; ac am y ginyaw yn Hardlech
Line: 17     seith mlyned; ac am Ganyat Adar Riannon, ac am *
Line: 18     Yspydaut Benn pedwarugeint mlyned.



Next part


This text is part of the TITUS edition of Pedeir keinc y Mabinogi.

Copyright TITUS Project, Frankfurt a/M, 12.12.2008. No parts of this document may be republished in any form without prior permission by the copyright holder.