TITUS
Kartlis Cxovreba IV: Vakhushti Bagrationi
Part No. 2
Previous part

Part: Zn.Chv.Sak.  
Page of ed.: 13  
Manuscript page: A_5 
Line of ed.: 0   ზნენი და ჩვეულებანი საქართველოსანი


Section: 1  
Page of ed.: 13  
Line of ed.: 0   [წინასიტყვაობა]


Line of ed.: 1        ღმერთმან სიბრძნითა თჳსისა მოწყალებისათა, გამოუთქმელი\თა
Line of ed.: 2     და მიუწდომელითა, დაბადა კაცი. და ვითარითა მოწყალებითა!
Line of ed.: 3     რამეთუ მიწისაგან შექმნა ცხოველად, სულიერად, სიტყჳერად, უკუ\დავად
Line of ed.: 4     და განაშუენა იგი სახოვნებითა და განაბრწყინვა იგი მადლი\თა
Line of ed.: 5     თჳსითა უბრწყინვალეს მზისა, და ვარსკულავთა, და მნათობთა, და
Line of ed.: 6     შეუმკო ქუეყანა ყოვლისა შუენიერებითა: მრავალთა ნერვთა მყვავი\ლოვანებითა
Line of ed.: 7     და სურნელთა ფშოთათა, და მდინარე-წყაროთი მომ\დინარეთა,
Line of ed.: 8     და უმეტეს ზღუათა სივრცელითა, და მას შინა მრავალ\თა
Line of ed.: 9     ჭალაკთა მშუენთა, და ცხოელთა და თევზთა სხუადასხუა გუართა
Line of ed.: 10     სისავსითა, და ჴმელთა ზედა პირუტყუთა და ნადირთა, და მჴეცთა
Line of ed.: 11     განთჳთვებულითა, და მფრინველთა უმეტეს გუართა სიმრავლითა და
Line of ed.: 12     კეკლუცობითა და მშტვენარებითა სასმენელობათათა, კუალად ვარს\კულავთა
Line of ed.: 13     მნათობთა ბრწყინვალებითა; განათუ ამითიცა არა ჴმა
Line of ed.: 14     ჰყო, არამედ სხუა უქმნა უმაღლეს ქუეყნისა, ვითარცა დალიჭი სა\მეუფო
Line of ed.: 15     და უუშუენიერესი ყოველთავე ამათ ქმნულთა, -- იგი არს
Line of ed.: 16     სამოთხე; და დაჰბადა მას შინა ადამ და კუალად მოწყალებითავე
Line of ed.: 17     გუერდისა მისისაგან უქმნა შემწედ ევა, და დაადგინა სამოთხესა მას
Line of ed.: 18     შინა უკუდავი, უზრუნველი, ნებსითი და უვნებელი, და დაუმორჩი\ლა
Line of ed.: 19     მას ყოველნი ქმნულნი ცასა ქუეშენი, ვითარცა მისთჳს ქმნულნი
Line of ed.: 20     სრულიადი; და დაადგინა მეუფედ მათ ზედა, რათა დაიცვას მცნება
Line of ed.: 21     მისი და შემდგომად მიიღოს უკუდავი, უკანასკნელი, უდიდესი კუა\ლად
Line of ed.: 22     დიდება ღვთისა. არამედ მტრისა ბოროტის მაცთურისაგან ურ\ჩებითა
Line of ed.: 23     ცთომისა მიზეზისათა გამოვარდა სამოთხით და მოეძარცვა
Line of ed.: 24     მადლი და ბრწყინვალება ღვთისა, და დაშთა ლიტონი კაცი და შეი\მოსა,
Page of ed.: 14   Line of ed.: 1     მადლისა და ბრწყინვალებისა წილ, ფურცელი ლეღჳსა, ესე
Line of ed.: 2     იგი არს სიზრქე, სიმძიმე და გემოვნება. და შემოუჴდა ნდომა ანუ
Line of ed.: 3     წადილი, ვითარცა კაინ მოკლა ძმა თჳსი აბელ. ამიერითგან იწოდნენ
Line of ed.: 4     ძენი ღვთისანი და ძენი კაცთანი, ესე იგი არს ძენი გულისთქმისანი
Line of ed.: 5     და ნდომისანი, და ძენი სულიერისა ღვთისა ტრფიალებისანი. და ვი\დრე
Line of ed.: 6     ნოეს ღრღვნისამდე ესე ესრეთ. ხოლო შემდგომად ძეთა ნოეს\თა,
Line of ed.: 7     რომელნი ვიდოდნენ კუალთა ძეთა გულისთქმისა და ნდომისათა\ვე,
Line of ed.: 8     შესძინეს დატევება დამბადებელისა ღვთისა თჳსისა და ქმნეს ნივ\თიერნი
Line of ed.: 9     ღმერთნი: კერპნი უსულონი, უტყუნი და ყრუნი, და თაყვა\ნისცემდენ
Line of ed.: 10     მას, ვიდრე სრულიად ქუეყანა, ნათესავი ადამისი და ტომ\ნი
Line of ed.: 11     ნოესნი. ხოლო ესე ქართველთა ტომნი, ვითარცა გვაუწყებს მა\ტიანე
Line of ed.: 12     ჩუენი, იყვნენ ყოველთა ტომთა და ნათესავთა უუბოროტეს\ნი
Line of ed.: 13     და უუღთოესნი.



Section: 2  
Page of ed.: 14  
Line of ed.: 14   ზნეთათჳს


Manuscript page: d_1a 
Manuscript page: R_1 
Line of ed.: 15        არამედ ვინაჲთგან აღვსწერეთ ტომობა და ჩამამავლობა ქარ\თველთა
Line of ed.: 16     ნოეს ძის იეფთაეს თესლისაგან, ვიდრე ქართლოსისა და
Line of ed.: 17     ძმათა მისთამდე, და განყოფილებანი მათნი და ძეთა მათთა, აწ ვიწ\ყოთ
Line of ed.: 18     ძუელიდამ ახლადმდე საქართველოსათა ზნეთა, ჩუეულებათა
Line of ed.: 19     და წესთა მათთა პირველ განყოფილებისა და შემდგომად განყოფი\ლებისა.
Line of ed.: 20     რამეთუ წესნი მთავრობათა საქართველოსათა არიან დასა\წყისითგანვე,
Line of ed.: 21     ვითარცა ვიუწყებთ: რაჟამს მისცა ჰაოს ძმათა
Line of ed.: 22     თჳსთა წილნი ქუეყანათა, დაშემდგომად ქართლოსის ცოლმან ძეთა
Line of ed.: 23     თჳსთა, და შემდგომად მცხეთოს, და კუალად ეგროს, ბარდოს, მო\ვაკან,
Line of ed.: 24     ჱროს, ლეკოს და კავკასოს, ვითარ წარჩინებულნი მათნი მთა\ვრად
Line of ed.: 25     ისახელებოდნენ, რამეთუ ცხად არს ადგილითი ადგილთა გან\ყოფილებითა
Line of ed.: 26     და სახელთა მათთა, რომელნი იწოდნენვე მათ მიერ:
Line of ed.: 27     და იწოდებოდნენ იგინი ესრეთ მთავრად, არამედ მცხეთას მყოფი
Line of ed.: 28     უწარჩინებულეს მთავრად, და მამასახლისად, და მოურნედ მათ ყო\ველთა
Page of ed.: 15   Line of ed.: 1     ისახელებოდა. არამედ სარწმუნოება მათი იყო ერთისა დამ\ბადებელისა
Line of ed.: 2     ღმთისა თაყვანისცემა, და ფუცვიდიან ქართლოსის სა\ფლავსა.
Line of ed.: 3     ზნენი აქუნდათ პირმტკიცობა, მტერთა ზედა ერთობა, თა\ვისუფლებისათჳს
Line of ed.: 4     მჴნედ ბრძოლა, მაგრად დგომა მისთჳს, ციხე-სი\მაგრეთა
Line of ed.: 5     და ქალაქთა შენება, მაგრება ქუეყანისა, ერთისა ცოლისა
Line of ed.: 6     ქრმობა, რამეთუ მოიყვანიან თჳს-თჳსთა თანასწორთა: მთავარნი
Line of ed.: 7     Manuscript page: R_2  მთავართა, აზნაურნი აზნაურთა და უმცირესნი უმცირესთა; და ამის
Line of ed.: 8     მიერ არა იყო მრავალცოლობა, ვითარცა ვიხილავთ ქართლოსისასა
Line of ed.: 9     და სხუათაცა. არამედ, გარნა თუ მრავალ მთავარ იყვნენ და ოდეს\მე
Line of ed.: 10     განდგიან თჳს-თჳსად, გარნა მარადის გარე მტერთა თჳსთა ზედა
Line of ed.: 11     ერთობდენ და მორჩილებდნენ მცხეთელ მამასახლისსა და, შეერთბა\\მებულნი, Manuscript page: B_2 
Line of ed.: 12     თჳსთა ქუეყანისათჳს მჴნედ იბრძოდიან. და იყვნენ მრა\ვალთა
Line of ed.: 13     წელთა წესთა ამათ ზედა. ხოლო შემდგომად დაივიწყეს ღმერ\თი
Line of ed.: 14     დამბადებელი თჳსი და თაყვანის სცემდნენ მზესა, მთოვარესა,
Line of ed.: 15     ვარსკულავთა და ნივთიერთა და პირუტყუთა, და შემოერიათ გარე\განნი
Line of ed.: 16     წარმართნი: სპარსნი, თურქნი, ასურნი და ბერძენნი, და შემ\დგომად
Line of ed.: 17     ურიანი, და იტყოდიან ესეოდენითა ენითა; და უმეტეს დაი\ვიწყეს
Line of ed.: 18     დამბადებელი თჳსი და წესნი და ჩუეულებანი თჳსნი, და იქმ\ნენ
Line of ed.: 19     ყოველთა წარმართთა უწარმართესნი და უუსჯულოესნი, რამე\თუ
Line of ed.: 20     არღარა უწყოდნენ ნათესაობანი და შერეულ იყვნენ შეყოფითა,
Line of ed.: 21     ვიდრე წარწერადცა უცხოთა. და კუალად შესძინეს ამას ზედა, რა\მეთუ,
Line of ed.: 22     რა მოკუდის ვინმე .კაცი ანუ ბრძოლასა, -- მეორე ივასხის და
Line of ed.: 23     Manuscript page: A_6  შესჭამდიან, ხოლო უკეთუ არა, თჳთ შესჭამდიან, ვითარცა იტყჳს:
Line of ed.: 24     "კარსნელთა მართებს კოდმანელთა ხუთი მკუდარი დღედმდე". კუა\ლად
Line of ed.: 25     სჭამდიან ყოველსა ცხოველსა სულიერსა არაწმიდასა. გარნა
Line of ed.: 26     იყვნენ მცხეთელ მამასახლისის მორჩილებასა ქუეშე და ერთობდენ
Line of ed.: 27     მტერთა თჳსთა ზედა მრავალსა წელსა.

Page of ed.: 16  
Line of ed.: 1        ხოლო შემდგომად შემოვიდა ალექსანდრე მაკედონელი. ამან
Line of ed.: 2     მოსრნა შემოსრულნი წარმართნი სრულიად, თჳნიერ ქართლოსიან\თა
Line of ed.: 3     და ურიათა გუართა, არამედ ურჩნი თჳსნი ქართლოსიანნიცა,
Line of ed.: 4     ვითარცა ფარნაოზის მამა, ბიძა და სხუანიცა, და განწმიდა საქარ\თველო
Line of ed.: 5     ესევითართა უკეთურებათაგან, რამეთუ გვაცნობებენ სარ\კინოზით
Line of ed.: 6     ლტოლვილნი დიდონი, რომელნი აწამდე წესსა მას ზედა
Line of ed.: 7     დგანან, თჳნიერ კაცის ჭამისა. ხოლო ალექსანდრემ დაუდვა რჯ\\ული Manuscript page: R_3 
Line of ed.: 8     საქართველოთა ერთისა დამბადებელისა ღმთისა თაყვანისცემა, და
Line of ed.: 9     მზისა, და მთოვარისა, და ვარსკულა\\ვთა Manuscript page: d_1b  პატივი.



Section: 3  
Page of ed.: 16  
Line of ed.: 10   კერპთათჳს


Line of ed.: 11        არამედ შემდგომად ალექსანდრესა დაუტევა რჯული იგი ერის\თავმან
Line of ed.: 12     მისმან აზონ და აღმართნა კერპნი გაც და გაიმა, და ათაყვა\ნა
Line of ed.: 13     სრულიად საქართველოსანი, და ასწავებდა ზნესა და ჩუეულებასა
Line of ed.: 14     თჳსსა.

Line of ed.: 15        ხოლო მოიკლა აზონ ფარნაოზისაგან, და გამეფდა ფარნაოზ.
Line of ed.: 16     ამან საშუალსა გაც და გაიმისა ამართა სახელისა თჳსისა კერპი არ\მაზ
Line of ed.: 17     მთასა ზედა და ჴევსა ში\\ნა, Manuscript page: B_3  ქართლოსის საფლავსა ზედა, რვა\ლისა,
Line of ed.: 18     დიდი, ცმული ოქროს ჯავშნითა, რომელსა სხდნენ თუალნი
Line of ed.: 19     ქვათა ძვირფასთა მნათობელთა და გჳრგჳნი თავსა მისსა ეგრეთვე
Line of ed.: 20     მნათობელთა ქვათა, და ათაყვანა მას საქართველოსანი და დაუდვა
Line of ed.: 21     დღესასწაული მისი, რომელი ქუემორე ითქმის, ხოლო შემდგომთა
Line of ed.: 22     მეფეთა შესძინნეს კერპნი ზადენ, და აფროდიტე, და სხუანი. არამედ
Line of ed.: 23     ესე არმაზ უდიდესი იყო ყოველთა ღმერთთა. ხოლო მეფისა განწე\სებისა
Line of ed.: 24     შემდგომად აქუნდათ სარწმუნოდ ღმერთნი ესენი, და მტკი\ცედ
Page of ed.: 17   Line of ed.: 1     დგნენ სარწმუნოებასა სიყუარულსა ზედა, და არა თაყვანის\სციან
Line of ed.: 2     სხუათა ვიეთთამე ღმერთთა (რომლისათჳს გვაუწყებს მაიჟან
Line of ed.: 3     სპასპეტი, და მეფე მირიან, ოდეს ეზრახვის დიდებულთა თჳსთა წმი\დის
Line of ed.: 4     ნინოს შეურაცხებისათჳს).



Section: 4  
Page of ed.: 17  
Line of ed.: 5   მეფეთათჳს


Line of ed.: 6        ხოლო ჩუეულება აქუნდათ ერთისა მეფისა მორჩილება და სარ\წმუნოდ
Line of ed.: 7     მის მიმართ ყოფა, და ჩამომავალთა და გუართა მეფეთათა
Line of ed.: 8     შემდგომად მისა გამეფებად, რამეთუ შემდგომად მამისა ძე და არა
Line of ed.: 9     სხუა გუარი, არცაღა თუ გამორჩევით; არავისა მონებდნენ თჳნიერ
Line of ed.: 10     მათთა ანუ წულთაგან ანუ ასულთაგან, უკეთუ არა დაეტევის წული
Line of ed.: 11     (ვითარცა იტყჳს იგივე მაიჟან სპასპეტი, და იხილვების მატიანესა
Line of ed.: 12     ჩუენსა).



Section: 5  
Page of ed.: 17  
Line of ed.: 13   წესთათჳს


Line of ed.: 14        ხოლო წესნი აქუნდათ: რამეთუ კერპთა მღუდელთა პატივნი და
Line of ed.: 15     რიგნი იყვნენ ცალკერძად, ვითარცა სულიერთა. ხოლო სოფლიერ\ნი:
Line of ed.: 16     პირველი ერის\\თავნი, Manuscript page: R_4  ბ̃ მთავარნი, გ̃ აზნაურნი, დ̃ ვაჭარნი,
Line of ed.: 17     ე̃ მსახურნი, ვ̃ მუშაკნი-გლეხნი.

Line of ed.: 18        წესი ერისთავთა იყო მეფისა მიერ განწესება ქუეყანათა
Line of ed.: 19     იმართ და მის მიერ მოურნეობა. სამართალი და ლაშკარნი მის
Line of ed.: 20     ქუეყნისანი მის ქუეშევე იყვნენ, და იგინი მოჰკრეფდნენ ხარკთა სა\მეფოთა.
Line of ed.: 21     ხოლო ესე ერისთავნი დაიდგინებოდნენ მთავარნი და წარ\ჩინებულნი,
Line of ed.: 22     და ძენი მათნი შეცვალებით.

Line of ed.: 23        ხოლო წესი მთავართა იყო გუარი და შთამომავლობა,
Line of ed.: 24     ქართლოსიანობა და პატივი მისი. ხოლო უკეთუ მეფისა წესსა შინა
Line of ed.: 25     იყო იგი, უმეტეს პატივ-იცემოდა. არამედ მთავრისა ჯერ იყო, რა\თა
Line of ed.: 26     აქუნდეს ჩამომავლობა და გუარი იგი და ამის მიმართ ციხე-ქალა\ქი,
Line of ed.: 27     სიმაგრე და ჴეობანი, და თჳნიერ ამისა არა ისახელებოდა მთავრად.

Line of ed.: 28        ხოლო აზნაურსა აქუნდა გუარი და ჩამომავლობა, და სი\მაგრე
Line of ed.: 29     რაჲმე მთათა ანუ ბართა, და დაბნებნი, და ძალ-ედვას გამო\სლვა
Page of ed.: 18   Line of ed.: 1     მარქაფითა, კარავითა და მათითა გაწყობილებითა, და თჳნიერ
Line of ed.: 2     ამისა არა იწოდებოდა აზნაურად.

Line of ed.: 3        ხოლო ვაჭართა პატივი იყო აზნაურისა ქუემორე და ვიეთ\თამე
Line of ed.: 4     სწორი.

Line of ed.: 5        და შემდგომად პატივი მსახურთა მეფისათა, გლეხთა ძე\თა,
Line of ed.: 6     და მერმე ჩინებულთა მათთა წესისა მიერ პატივი მსახურთა
Line of ed.: 7     მათთა.

Line of ed.: 8        და შემდგომად ამათთა -- მუშაკთა-გლეხთა. რამეთუ
Line of ed.: 9     სისხლნიცა ეგრეთ სდიოდათ ჩინებისა მათისა მიერ: ზეიდამ ქუეით
Line of ed.: 10     ნახევრად ანუ ქუეიდამ ზევით ერთორად.



Section: 6  
Page of ed.: 18  
Line of ed.: 11   ლაშკართათჳს


Line of ed.: 12        ხოლო ლაშქართა წესნი აქუნდათ: მეფეთა ჰყვა როქითა, რაო\დენი
Line of ed.: 13     ძალ-ედვა სპანი მცველად თჳსად, ვითარცა იტყჳს მირიანისასა
Line of ed.: 14     და აღმაშენებელისასა ჲ̃ ათასსა მარადის მცველად მისად, და და\ვითთასა,
Line of ed.: 15     არღარა განიყოფოდა საჭურჭლე სპათა ზედა, და პატივი
Line of ed.: 16     ამათი იყო სხუა. ხოლო სხუანი სპანი იყვნენ ქუეყანათაგან და ერის\თავთა
Line of ed.: 17     ქუეშე დაწესებულნი, რომელთა მოუწოდიან ჟამად.



Section: 7  
Page of ed.: 18  
Line of ed.: 18   საჭურველთათჳს


Line of ed.: 19        ხოლო საომარნი საჭურველნი აქუნდათ: ჯავშანი, ხვაფთანი,
Line of ed.: 20     პოლოტიკნი, საბარკულნი, მუზარადნი, ჩაბალახნი, ჴმალნი, ხანჯალ\ნი,
Line of ed.: 21     ლახტნი, ჩუგლუგნი, გურზნი, ოროლნი, შუბნი, ხიშტნი და
Line of ed.: 22     მშჳლდისარნი. არამედ ისარი ბოძალი დიდთა ნადირთათჳს, ქეიბუ\რი
Line of ed.: 23     მჴეცთათჳს, სარჩა და ქიბორჯი წვრილთა ნადირთათჳს, და სა\მუდამოდ
Line of ed.: 24     აქუნდათ; ხოლო კაპარჭის ისარი, რომელ არს საყალნო,
Line of ed.: 25     ომსა-ბრძოლასა შინა.



Section: 8  
Page of ed.: 18  
Line of ed.: 26   სამართლისათჳს


Line of ed.: 27        ხოლო წესნი სამართლისა და შერისხვისათჳს აქუნდათ: სისხ\ლი,
Line of ed.: 28     ჴრმალი, შანთი, მდუღარე და ფიცი.

Page of ed.: 19  
Line of ed.: 1        სისხლს უწოდებდენ ოდეს სწორმან მოკლის ვინ ვინმე სწო\რი.
Line of ed.: 2     მეფისაგან შერისხვა იყო ანუ სიკუ\\დილი, Manuscript page: d_2a  ანუ გუემა და პატიმ\რობა,
Line of ed.: 3     ხოლო მკულელისა მის თანამდებ იყო, რათა დაეურვა თეთ\რითა
Line of ed.: 4     და საქონლითა პატივისა და წესისა მისისა სისხლი. ხოლო უკე\თუ
Line of ed.: 5     უმაღლესმან მოკლის უმცირესი, დაუურვის სისხლი, ხოლო უმ\დაბლესმან
Line of ed.: 6     თუ მოკლის უმაღლესი, დაუურვის სისხლი და განიძის მა\მულისაგან
Line of ed.: 7     რაოდენსამე წელსა; ეგრეთვე დაწინდულთა ქალთა წარ\თმისა
Line of ed.: 8     ანუ დატევებისათჳს ჩინებისა მიერვე დაუურვის სისხლი. ხო\ლო
Line of ed.: 9     სულიერთაგან ამის მოქმედთა ზედა სხუა იყო შერისხვანი.

Line of ed.: 10        ხოლო ჴმალი მეფეთა ღალატისა შეწამებისა ანუ კერპთა
Line of ed.: 11     ანუ, შემდგომად, ეკლესიისა მკრეხელთათჳს, შემწამებელს და შეწა\\\მებულს Manuscript page: A_7 
Line of ed.: 12     ალოცვიდიან მ̃ დღე, შემდგომად შესჭურვიდიან ყოვლითა
Line of ed.: 13     საჭურველითა და შესხმიან ცხენთა ზედა და მისცემდიან თჳთოსა
Line of ed.: 14     ცხენოსანსა უსაჭურველოთა, თჳნიერ მათრაჴისა, რომელთა უწოდ\ნენ
Line of ed.: 15     მემათრაჴეთ, ჩაგზავნიდიან ასპარეზსა შინა, და იწყიან ბრძო\ლად
Line of ed.: 16     შემწამებელმან და შეწამებულმან, და მემათრაჴენი იგინი მოაჴ\სენებდენ
Line of ed.: 17     თჳსთა ჟამთა შინა ბრძოლასა და საჭურველისა ჴმარებათა,
Line of ed.: 18     და რომელი ჩამოვარდის, განმტყუნდისცა. ხოლო რისხვა მისი: მო\კუეთა
Line of ed.: 19     თავისა და იავარი მამულით და სახლით, არამედ შეწყალები\სათჳს
Line of ed.: 20     აღმოჴდა თუალთა.

Line of ed.: 21        ხოლო შანთი ქურდთა განმართლებისათჳს: გააჴურვიან
Line of ed.: 22     საჴნისი, ვითარცა ნაკუერცხალი, და დასდვიან მაღალთა ზედა, რათა
Line of ed.: 23     მალიად შეედვას ჴელნი ქუეშე მისსა, და დასდვიან შეწამებულს ტი\ლო
Line of ed.: 24     ანუ ქაღალდი ჴელთა ზედა; იგი მივიდის და აღიღის საჴნისი, და
Line of ed.: 25     წარდგის სამი ბიჯი, და გარდააგდის. მასვე წამს შეუხვივიან ჴელნი
Line of ed.: 26     სამ დღემდე და შემდგომად სამისა დღისა გაუჴსნიან და, უკეთუ დაუ\წვავ
Line of ed.: 27     არს, განმართლდის, უკეთუ დამ\\წვარი, Manuscript page: R_6  მტყუარ.

Line of ed.: 28        ხოლო მდუღარეცა ეგრეთვე მისთჳს: გაადუღიან წყალი
Line of ed.: 29     ქუაბსა შინა, შთააგდიან მცირე რკინა მას შინა, მოვიდის შეწამებუ\ლი
Line of ed.: 30     შიშულითა მკლავითა და აღმოიღის რკინა იგი, და წამს შეუხვი\ვიან,
Line of ed.: 31     ვითარცა შანთისასა, ეგრეთვე ამისიცა მართალი და მტყუანი.

Page of ed.: 20  
Line of ed.: 1        ხოლო ფიცი მამულის ცილებისათჳს, მცირე ქურდობისა\თჳს
Line of ed.: 2     და სხუათათჳსცა. დააფიციან მოწმითა რაოდენნი შეხუდის, ხო\ლო
Line of ed.: 3     ქურდსა, ავაზაკსა და მძარცველსა ერთისა წილ შჳდი მიაცემი\ნიან
Line of ed.: 4     და, უკეთუ ვინ მესამედ ჰყო, აღმოჴდიან თუალთა და მცირედი\სათჳს
Line of ed.: 5     მოჰკუეთიან ფერჴნი. კუალად, უკეთუ ვინ იჴადის მახჳლი
Line of ed.: 6     ბჭესა მეფისასა ანუ ერისთავსა ზედა და წარჩინებულთა, მოჰკუეთიან
Line of ed.: 7     ჴელნი, და სხუანიცა მრავალნი იყვნენ.



Section: 9  
Page of ed.: 20  
Line of ed.: 8   ჴელისუფალნი


Line of ed.: 9        ხოლო ჴელისუფალნი იყვნენ მეფისანი ესენი კარსა ზედა: სპასა\ლარი
Line of ed.: 10     ანუ სპასპეტი, და ამისი ჴელისანი იყვნენ ყოველთა სავაზი\როთა
Line of ed.: 11     თათბირთა პირველობა და ყოველთა ერისთავთა უხუცესობა.



Section: 10  
Page of ed.: 20  
Line of ed.: 12   სპასალარისათჳს


Line of ed.: 13        ესევე შეჰკრებდა ლაშკართა და ხარკსა სამეფოსა ერისთავთა
Line of ed.: 14     მიერ ყოველთა საბრძანებელთა.



Section: 11  
Page of ed.: 20  
Line of ed.: 15   სალთხუცესისათჳს


Line of ed.: 16        აბრამადი ანუ სალთხუცესი, და ამისი ჴელისა იყო სამეფო შე\მოსავალი
Line of ed.: 17     და გასავალი. ამან უწყოდა წესნი და რიგნი სახლისა მე\ფისანი
Line of ed.: 18     და თათბირობა სამეფოსი, და სახასონი მეფისანი. და ამას
Line of ed.: 19     ქუეითნი ჴელისუფალნი ამისი დასახედნი იყვნენ, არამედ უმეტეს
Line of ed.: 20     ეჯიბს ქუემორენი.



Section: 12  
Page of ed.: 20  
Line of ed.: 21   მსახურთუხუცესისათჳს


Line of ed.: 22        მსახურთუხუცესის ჴელისა იყვნენ: სალაშქრო საჭურველისა და
Line of ed.: 23     იარაღისა მსახურნი მეფისანი და ციხე-ქალაქთა მცველნი სპანი
Page of ed.: 21   Line of ed.: 1     მე/ფისანი.



Section: 13  
Page of ed.: 21  
Line of ed.: 2   მონათუხუცესისათჳს


Line of ed.: 3        მონათუხუცესისა ჴელისა იყვნენ ყოველნი მეფის როქის სპანი,
Line of ed.: 4     თჳნიერ ციხე-ქალაქთა.



Section: 14  
Page of ed.: 21  
Line of ed.: 5   მანდატურთუხუცესისათჳს


Line of ed.: 6        მანდატურთუხუცესის ჴელისა იყო: მანდატურნი, ბო\\ქოულთ\ხუცესნი, Manuscript page: R_7 
Line of ed.: 7     ბოქოულნი, მანდატურნი მებჭენი, მეკრენი, ქონდაქარნი,
Line of ed.: 8     სარანგანი და ნადიმობის წესი, და წინძღოლა მეფისა, მოჴსენება ნა\დიმსა
Line of ed.: 9     და ამჴედრებულისა ამის მიერ იყო მეფისა.



Section: 15  
Page of ed.: 21  
Line of ed.: 10   მეჭურჭლეთუხუცესისათჳს


Line of ed.: 11        მეჭურჭლეთუხუცესი, ამისი ჴელისა იყო ყოველნი საჭურჭლე\ნი
Line of ed.: 12     და საუნჯენი მეფისანი, და მას შინა დაწესებულნი.



Section: 16  
Page of ed.: 21  
Line of ed.: 13   მსაჯულთუხუცესისათჳს


Line of ed.: 14        ამისი ჴელისა იყვნენ ყოველნი მსაჯულნი, ბჭენი და ჴევისბერ\ნი,
Line of ed.: 15     ჴევის-თავნი, და ესევე სჯიდა საბრძანოს მეფისასა.



Section: 17  
Page of ed.: 21  
Line of ed.: 16   მეჯინიბეთუხუცესისათჳს


Line of ed.: 17        მეჯინიბეთუხუცესი შემდგომად იწოდა ამილახორი. ამის ჴე\ლისანი
Line of ed.: 18     იყვნენ: ყოველნი მეჯინიბენი, შიკრიკნი, პაიჭნი, ჯინიბნი,
Line of ed.: 19     ჰუნენი, ჯოგნი, რემანი მეფისანი.



Section: 18  
Page of ed.: 21  
Page of ed.: 22  
Line of ed.: 1   ბაზიერთუხუცესისათჳს


Line of ed.: 2        ბაზიერთუხუცესი, ამისი ჴელისა იყო: სრულიად ბაზნი, ბაზი\ერნი,
Line of ed.: 3     მეძაღლენი, ძაღლნი, ტყეთა და ველთა მცველნი, სანადიროთა
Line of ed.: 4     მეფისათა.



Section: 19  
Page of ed.: 22  
Line of ed.: 5   ეჯიბისათჳს


Line of ed.: 6        ეჯიბი, ამისი ჴელისა იყვნენ ყოველნი ტაძრეულნი მეფისანი,
Line of ed.: 7     და ნადიმსა იგივე მიუგებდა მეფისა წილ, და მას Manuscript page: d_2b  ეტყოდნენ დარბაზის
Line of ed.: 8     ერნი რაჲ ენებათ მეფისა მოჴსენებად, და თავისწინაობასა შინა ვერ\ვინ
Line of ed.: 9     შევიდის მეფისა, თჳნიერ მისსა.



Section: 20  
Page of ed.: 22  
Line of ed.: 10   ეზოსმოძღურისათჳს


Line of ed.: 11        ეზოსმოძღუარი, ამისი ჴელისა იყო: ყოველნი საგანგიონი, მე\ფისა
Line of ed.: 12     ხარჯნი და წარსაგებელნი, წესნი და რიგნი დარბაზისა, მეფის
Line of ed.: 13     ტაბლისა და სანოვაგისა, ანუ სხუათა.



Section: 21  
Page of ed.: 22  
Line of ed.: 14   ჩუნჩერახისათჳს


Line of ed.: 15        ჩუნჩერახი, ამის ჴელისა იყო: მზარეულთუხუცესნი, მეტაბლენი,
Line of ed.: 16     მზარეულნი, მეპურენი, მერწყულნი, მგოსანნი, მემწყობრენი, ბუკ\ტაბლაკთა
Line of ed.: 17     და სხუათა მცემელნი.



Section: 22  
Page of ed.: 22  
Line of ed.: 18   მეღჳნეთუხუცესისათჳს


Line of ed.: 19        მეღჳნეთუხუცესი, ამისი ჴელისა იყო: მეწდენი და მესასმისენი
Line of ed.: 20     მეფისა და ღჳნის მნენი.



Section: 23  
Page of ed.: 22  
Manuscript page: R_8 
Line of ed.: 21   მოლარეთუსუცესისათჳს


Line of ed.: 22        მოლარეთუხუცესი ამისი ჴელისა იყო: რაჲცა მეფის თეთრნი
Line of ed.: 23     ანუ ლარნი თჳსთა საკუთართა ზედა ანუ ქუელის საქმისად უჴმდა,
Line of ed.: 24     და მის ქუეშე დაწესებულნი მოლარენი.



Section: 24  
Page of ed.: 22  
Page of ed.: 23  
Line of ed.: 1   მესტუმრეთუხუცესისათჳს


Line of ed.: 2        მესტუმრეთუხუცესი, ამისი ჴელისა იყო: მესტუმრენი. ესენი მო\აწვევდნენ
Line of ed.: 3     დარბაზის ერთა, ესენი მოურნეობდენ სტუმართა.



Section: 25  
Page of ed.: 23  
Line of ed.: 4   ჯუარისმტჳრთველისათჳს


Line of ed.: 5        ჯუარისმტჳრთველი, ესე მოაწვევდა კათალიკოზთა და ეპისკო\პოზთა,
Line of ed.: 6     და შერისხვაცა ამის მიერ იყო მეფისაგან.



Section: 26  
Page of ed.: 23  
Line of ed.: 7   მდივანთათჳს


Line of ed.: 8        მდივანნი, ესენი იყვნენ წესითა უმაღლესნი და უმდაბლესნი:
Line of ed.: 9     მეფის-თანანი პატივითა უმაღლესნი (ვითარცა იტყჳს: "მდივანსა
Line of ed.: 10     ჩუენსა ჩოლაყაშვილს არა რაჲ ეკადროს, თჳნიერ დიდისა შეცოდე\ბისათჳს
Line of ed.: 11     მეფისა მარჯუენა ცერი მოეჭრას, ამისგან კიდე არა რაჲ"),
Line of ed.: 12     სპასალარისა თანასა სხუა, სალთხუცისა თანასა სხუა, მონათუხუცე\სისა,
Line of ed.: 13     მსახურთუხუცესისა, მსაჯულთუხუცესისა, მეჭურჭლეთუხუ\ცესისა,
Line of ed.: 14     და ეზოსმოძღურისა თანათა სხუა. ესენი სწერდენ: უს\ტარსა,
Line of ed.: 15     იერლაყსა, პიტაკსა, ენდალმასა, პატრუცაგსა, როარტაგსა,
Line of ed.: 16     გუჯართა, სიგელთა, ბრძანებათა, განაჩენთა და სხუათა.



Section: 27  
Page of ed.: 23  
Line of ed.: 17   ფარეშთუხუცესისათჳს


Line of ed.: 18        ფარეშთუხუცესი, ამისი ჴელისა იყო: ფარეშნი, ნოხნი, კარავნი,
Line of ed.: 19     ოთახნი, მნათენი და ყოველნი საგებელნი, დალიჭნი, სკამნი სავარ\ძელნი,
Line of ed.: 20     სრა-ფარდაგნი, ფარდანი და მნენი მისნი, და მერწყულნი.



Section: 28  
Page of ed.: 23  
Line of ed.: 21   ხუროთმოძღურისათჳს


Line of ed.: 22        ხუროთმოძღუარი, ამისი ჴელისა იყო სრულიად ჴელოსანნი და
Line of ed.: 23     შენობა-სასახლეთა და ეკლესიათა, ჴიდთა, ფუნდუკთა.



Manuscript page: A_8 
Manuscript page: R_9 
Line of ed.: 24   მწერალთათჳს


Line of ed.: 25        მწერალნი იყვნენ, რომელნი სწერდნენ შემოსავალსა და წარსა\გებელსა
Line of ed.: 26     ყოველსავე, და ტომართა, და სხუათა.



Section: 29  
Page of ed.: 23  
Page of ed.: 24  
Line of ed.: 1   ჩუეულებისათჳს


Line of ed.: 2        ხოლო წესნი ესენი და ჩუეულებანი აქუნდათ, რომელნი ვთქვით,
Line of ed.: 3     და განუხეთქელობისათჳს სამეფოსა მცდელობდნენ და, უკეთუ მიუ\ღიან
Line of ed.: 4     საზღვარნი თჳსნი, ყოველნი მწუხარებდენ და იჭირეოდნენ
Line of ed.: 5     კუალად-გებასაეე, და მეფეთა თჳსთა მიუდრეკელბდ ერთგულებდენ,
Line of ed.: 6     გარნა თუ სძლიან ვინმე მძლავრთაგანმან, არა დაემორჩილონ, არა\მედ
Line of ed.: 7     კუალად იპყრიან თჳსნივე წესნი, და არა დაუტევიან ღმერთნი,
Line of ed.: 8     და მეფე, და ჩუეულებანი თჳსნი. ტაბლასა ზედა სჭამდიან და ნადი\მობდნენ,
Line of ed.: 9     სკამთა ზედა სხდიან, ბოდიშობდიან ქუდის მოჴდით, ვი\თარცა
Line of ed.: 10     აწ მთის კაცნიცა, სმიდიან ღჳნოსა, სჭამდენ ჴორცთა პი\რუტყუთა
Line of ed.: 11     და ნადირთათა, ნადიმობდნენ მეფისა თანა და ურთიერთ\თა
Line of ed.: 12     თანა. მეფეთა გამეფებათა ზედა გარდააყრიდიან დიდნი და მცი\რენი
Line of ed.: 13     სრულიად ოქროსა და ვეცხლისა ტაბაკთა, ვის რა ძალ-ედვა.
Line of ed.: 14     ცოლნი თჳსთა თანასწორთა ერთი და არა სხუათაებრ მრავალნი.
Line of ed.: 15     ამისთჳს უწყოდენ მოყუსობა, ნათესაობა, ურთიერთთა მტერობა და
Line of ed.: 16     მოყურობა, ლხინთა ლხინობა და ჭირთა ჭირობა, არამედ ქორწილის
Line of ed.: 17     ჟამსაცა გარდააყრიდიან, ვითარცა მეფესა, ოქროსა და ვეცხლსა ყო\ველნი
Line of ed.: 18     მოწვეულნი და მწვეველნი, ვის რა ძალ-ედვა, და არა სიძე\რძლისა
Line of ed.: 19     იყო იგინი, არამედ მეწდისა მათისა. მკუდარსა დაჰფლვიდიან
Line of ed.: 20     ყოვლითა შესამოსლითა, და საჭურველითა, და სამკაულითა თჳსითა
Line of ed.: 21     (ამის გამო არს აწ ნიშანი ეპისკოპოზთა), ტიროდიან და საბნელოსა
Line of ed.: 22     სხდიან მ̃ დღე, აღიპარსიან თავნი, წუერ-ულვაშნი, წარბნი, წამწამ\ნი,
Line of ed.: 23     და ჩაიჴდიდიან წელამდე სამოსელთა მამრნი და მდედრნი, იცემ\დიან,
Line of ed.: 24     ვიდრე სისხლდინებისადმდე, არა სჭამდიან ჴორცსა და ცხოელ\სა
Line of ed.: 25     წლამდე, გარნა მაშინც იძულებითა დიდითა; შთაიცვიან ძაძა\ფლასნი
Line of ed.: 26     და დაიბურიან თავსა თხისურნი ჩაჩნი; განჰყვიან საფლავამ\დე
Line of ed.: 27     ცოლნი ქმარსა და ქმარნი ცოლთა, და სხუათა ახლოს მოყუას\თაცა,
Line of ed.: 28     ჯინსა შინა მსხდომარენი ბნელსა, ძაძითა მოკრულითა, იმღე\რდიან
Line of ed.: 29     მწუხარისა ჴმითა ტყებისა ჟამსა არა ჭირისუფალნი, არამედ
Line of ed.: 30     სხუანი მუნმყოფნი (ხოლო წესნი ესენი მოშალა ჟ̃ა მეფემან გიო\\\რგიმ, Manuscript page: R_10 
Line of ed.: 31     რაჟამს მოვიდა მისა პატრიაქი იერუსალიმისა, მის გამო, თჳნი\ერ
Line of ed.: 32     შავის ჩაცმისა, ჴორცის უჭმელობისა და ტყება-ტირილისა).



Section: 30  
Page of ed.: 24  
Page of ed.: 25  
Line of ed.: 1   კერპთა დღესასწაულთათჳს


Line of ed.: 2        კუალად უწყოდიან დღესასწაული კერპთა ღმერთთა თჳსთა:
Line of ed.: 3     განვიდის თჳთ მეფე და დიდებულნი და მცირებულნი ბუჰ-დაბდაბი\თა
Line of ed.: 4     და ყოვლითა ძნობითა და სახიობითა; შესწირვიდიან ძროხათა,
Line of ed.: 5     ჴართა, ცხოვართა და ნადირთა. თაყვანისცემდნენ არმაზს, შემდგო\მად
Line of ed.: 6     ზადენს და მერმე სხუათა ღმერთთა. არამედ უმეტეს დიდი იყო
Line of ed.: 7     დღესასწაული არმაზისა, და შემდგომად თაყვანისცემისა ჰყვიან ნა\დიმნი
Line of ed.: 8     და განცხრომანი დიდითა ჭამითა და ღჳნის სმითა, როკვითა
Line of ed.: 9     ფერჴისითა, პირობითა, სახიობითა და ძნობითა სამ დღე და მოიქ\ციან
Line of ed.: 10     თჳს-თჳსად სახიდ. არამედ ოდითგან დაატევებინა ალექსანდ\რემ
Line of ed.: 11     ჭამა მკუდართა, მიერ ჟამითგან შესწირვიდნენ კერპთა ძეთა და
Line of ed.: 12     ასულთა თჳსთა, და იყო ესე ბოროტება მრავალსა წელსა; არამედ
Line of ed.: 13     შემდგომად დააყენა დაკლვა ძეთა და ასულთა შეწირვად კერპთა მე\ფემან
Line of ed.: 14     რევ და უბრძანა კუალად პირუტყუთა შეწირვად (ხოლო ჟამ\სა
Line of ed.: 15     ქრისტეანობისასა ნაკერპავთა მათ მთათა მაღალთა და ბორცუთა
Line of ed.: 16     ზედა ესევითარივე იყო განცხრომა-როკვანი;` ამისთჳს აღაშენეს მათ
Line of ed.: 17     ზედა ეკლესიანი და ჯუარებობდიან მუნ, ვითარცა აწ ფერჴისა სიმ\ღერითა
Line of ed.: 18     გაათენიან). და ესენი ესრეთ.



Section: 31  
Page of ed.: 25  
Line of ed.: 19   შემდგომად კერპთა


Line of ed.: 20        ხოლო შემუსრა ძალითა ზეგარდამოთა წმიდამან ნინომ არმაზ,
Line of ed.: 21     უდიდესი ღმერთი ქართველთა, და გაც და გაიმა, და იქმნა მეფე მი\რიან
Line of ed.: 22     წმიდის ნინოს მიერ ქრისტეანე, და აღიარეს სრულიად საქარ\თველოსათა
Line of ed.: 23     ძედ ღვთისად მარიამ ქალწულისაგან განჴორციელებუ\ლი,
Line of ed.: 24     უფალი ჩუენი იესო ქრისტე. და შემუსრნა შემდგომად მირიან
Line of ed.: 25     ყოველნი კერპნი საბრძანებელსა თჳსსა და მათ წილ აღმართნა ცხო\ველსმყოფელნი
Line of ed.: 26     ჯუარნი ქრისტეს მეუფისა დასამჴობელად მტერთა.



Section: 32  
Page of ed.: 25  
Line of ed.: 27   ეპისკოპოზ-მღუდელთათჳს


Line of ed.: 28        გარნა აქუნდათ წესნი და ჩუეულებანი ესენივე წინათქმულნი,
Line of ed.: 29     არამედ კერპთა მღუდელთა წილ დასუა მირიან მცხეთას, ზემო ეკლე\სიასა
Page of ed.: 26   Line of ed.: 1     შინა, მთავარ-ეფისკოპოზი, და ქალაქთა და დაბნებ\\თა Manuscript page: R_11  -- მღუ\დელნი
Line of ed.: 2     ჭეშმარიტნი ქრისტეს სარწმუნოებისანი, რომელთა აქუნდათ
Line of ed.: 3     პატივი -- ეპისკოპოზსა მეფისა თანა, ხოლო მღუდელთა -- მთავარ\თა
Line of ed.: 4     თანა.



Section: 33  
Page of ed.: 26  
Line of ed.: 5   მეფეთა კურთხევისათჳს


Line of ed.: 6        ესევე ეპისკოპოზი აკურთხევდა მეფესა და დაადგმიდა გჳრგჳნ\სა,
Line of ed.: 7     ხოლო დადგინებისა კათალიკოზისა -- კათალიკოზი. და ჟამსა
Line of ed.: 8     ბაგრატიონთასა ვინაჲთგან ლიხთ-იმერთა იყო დადგმა გჳრგჳნისა:
Line of ed.: 9     ქართლისა და აფხაზთა კათალიკოზნი აკურთხევდენ, არამედ გჳრგ\ჳნსა
Line of ed.: 10     დაადგმიდა ქუთათელი მეფეთა ქუთათისის ტახტისათჳს. ხოლო
Line of ed.: 11     შემდგომად განყოფისა იმერეთს -- კათალიკოზი იმერთა, ქართლს \კათალიკოზი
Line of ed.: 12     ქართლისა და კახეთს -- ბოდბელი.



Section: 34  
Page of ed.: 26  
Line of ed.: 13   კათალიკოზისა, ეპისკოპოზისა,
Line of ed.: 14   წინამძღურისათჳს


Line of ed.: 15        ხოლო ვახტანგ გორგასალ დასუა კათალიკოზი და ეპისკოპოზნი
Line of ed.: 16     ყოველსა საქართველოსა შინა. ამათ მიეცა პატივი -- კათალიკოზსა
Line of ed.: 17     მეფისა თანა და ეპისკოპოზს -- ერისთვისა თანა, ხოლო მღუდელ\თა
Line of ed.: 18     - აზნაურთა თანა. ხოლო შემდგომად მოსლვისა ი̃გ წმიდათა მა\მათა
Line of ed.: 19     იქმნენ ამათ მიერ მონასტერნი და უდაბნონი, და ამათ მონას\ტერთა
Line of ed.: 20     მამათა და წინამძღუართა მიეცათ პატივი მთავართა თანა.



Section: 35  
Page of ed.: 26  
Line of ed.: 21   შეძინებული წესი მთავართათჳს


Line of ed.: 22        ხოლო ამათ მთავრობისა წინათქმულს წესსა შეეძინა, რათა
Line of ed.: 23     აქუნდეს მათ წესთა თანა სასაფლაოდ საეპისკოპოზო ანუ მონასტ\რის
Line of ed.: 24     ეკლესია, კუალად საყდარი კარისა მღუდლითურთ. ეგრეთვე
Line of ed.: 25     აზნაურსა სასაფლაოდ მონასტერი და ეკლესია სახლსა თჳსსა მღუ\დლით.
Line of ed.: 26     ხოლო წინათქმულითა და ამით იწოდებოდნენ მთავარნი და
Line of ed.: 27     აზნაურნი, და თჳნიერ ამათსა არა.



Section: 36  
Page of ed.: 26  
Page of ed.: 27  
Line of ed.: 1   ჭყონდიდელისათჳს


Line of ed.: 2        შემდგომად კუალად შესძინეს ჭყონდიდელი. და იყო ამისი ჴე\ლისანი
Line of ed.: 3     ქვრივ-ობოლნი, და დავრდომილნი, უსამართლო-ქმნილნი,
Line of ed.: 4     შეწუხებულნი და შეჭირვ\\ებულნი. Manuscript page: A_9  ესე აუწყებდა ამათთა ყოველსავე
Line of ed.: 5     მეფესა. ესევე იყო მწიგნობართუხუცესი ყოველთა სამეფოთა მწე\რალ\\თა Manuscript page: R_12 
Line of ed.: 6     ზეით თქმულთა. ესე მისცემდა მეფისაგან ბრძანებასა ეკლე\სია-მონასტერთა
Line of ed.: 7     და ლაშკართა მოწუევად, და მათთა სამჭირნოთა
Line of ed.: 8     მოჴსენებად მეფისა. ესევე იყო ლაშკრობისა ჟამსა პატიოსნისა ჯუა\რისა
Line of ed.: 9     მძღუანებელი წინაშე სპათა და ბრძოლისა ჟამსა უკან მსვლე\ლი
Line of ed.: 10     ანუ ჩახთაული, და ახალ წელს მაკვლევი მეფისა.



Section: 37  
Page of ed.: 27  
Line of ed.: 11   ათაბაგისათჳს


Line of ed.: 12        კუალად შესძინეს ათაბაგობა, რამეთუ არღარა იწოდებოდა სპა\სალარი
Line of ed.: 13     სპასალარად, არამედ ათაბაგად.



Section: 38  
Page of ed.: 27  
Line of ed.: 14   მეფეთა გუართათჳს


Line of ed.: 15        ხოლო გუარნი მეფეთანი იყვნენ: პირველი ქართლოსიანნი, და
Line of ed.: 16     ნებროთიანნი, და არშაკუნიანნი, და მეფობდნენ ესენი ფ̃ჲვ წელთა,
Line of ed.: 17     და მეფენი ისხდნენ კ̃ჱ. შემდგომად ამათთა იყო გუარი ხოსროვან\თა,
Line of ed.: 18     და მეფობდნენ ესენი უ̃ნდ წელთა, და მეფენი ისხდნენ ი̃ზ და
Line of ed.: 19     მთავარნი გ̃. შემდგომად ამათთა ბაგრატიონნი, რომელნი გამეფ\დნენ
Line of ed.: 20     ქრისტესსა ფ̃ოე წელთა Manuscript page: d_3b  და არიან აწამდე. არამედ სიტყუა
Line of ed.: 21     იყო ივერიასა შინა მეფეთა ამათთჳს, რამეთუ იცნობის ქართლო\სიან-ნებროთიან-არშაკუნიანნი
Line of ed.: 22     გმირობითა, ხოლო ხოსროვანნი,
Line of ed.: 23     გოლიათობითა, ახოვნებითა, შემმართებელობითა, ხოლო ბაგრა\ტიონი
Line of ed.: 24     მჴნეობითა სიბრძნე-ქუელობითა და ქუეყნისათჳს
Line of ed.: 25     თავდადე/ბულობითა.



Section: 39  
Page of ed.: 27  
Line of ed.: 26   მთავართა გუართათჳს


Line of ed.: 27        ხოლო გუარნი მთავართა მათ ძუელთანი ესენი არიან: ქობუ\ლისმე,
Line of ed.: 28     დონაური, არელმანელი, ბაღუში, რომელი იყო ლიპარიტის\ძე,
Line of ed.: 29     მარუშისძე, კახაბერისძე, ბაკურისძე, აბულელი, მჴარგრძელი,
Page of ed.: 28   Line of ed.: 1     ორბელიანი, ქაჩიბაძე, ვარდანისძე, გამრეკელი, მარუშისძე, ძაგა\ნისძე,
Line of ed.: 2     ასათისძე, კარიჭისძე, გაგელი, სამძივარი, ფარჯანიანი, ნერ\სიანი,
Line of ed.: 3     ადარნასიანი, ჯუანშერიანი, კავკასიძე, ჯაყელი, ირუფაქისძე,
Line of ed.: 4     ჩოლაყაშვილი, აბაზაძე, კორინთელი, მახატელი, ნასიძე, შარვაში\ძე,
Line of ed.: 5     ქუენაფლაველი, ჯავახისშვილი, ბურსელი და სხუანი მრავალნი,
Line of ed.: 6     რომელნი ერისთობით იწერვიან და გუარნი არა წარიწერებიან ცხა\\დად Manuscript page: R_13 
Line of ed.: 7     საცნობელად, ვითარცა იტყჳს ყუთლუღ-არსაღისას და ყუბასა\რისას
Line of ed.: 8     და ქართლის ერისთავი გრიგოლ, და სურამელი რატი და გრი\გოლი.
Line of ed.: 9     კახეთს ხორნაბუჯის ერისთავი, მაჭის ერისთავი, პანკისის
Line of ed.: 10     ერისთავი, და სამცხეს გუზანის და არტანუჯის ერისთავი, კალმახის
Line of ed.: 11     ერისთავი, წუნის ერისთავი, ხოლო სომხითს მანკაბერ-სადუნი და
Line of ed.: 12     არა გუარი მისი. ხოლო იმერეთს ბედიელი, დადიანი და სხუანი, და
Line of ed.: 13     არა გუარნი მათნი წარწერილნი. არამედ დადიანობა არა არს გუარი,
Line of ed.: 14     გარნა წესი ჴელობისა, არა იყო ესე ოდიშს, არამედ კარის მჴარესა
Line of ed.: 15     ზედა დადიანობდა, ხოლო შემდგომად მეფის თამარისა იქმნა ოდიშს
Line of ed.: 16     დადიანად, და იყვნენ ერისთავად, ვითარცა ცოტნე დადიანი, და არა
Line of ed.: 17     გუარი მისი საჩინო არს. გარნა შემდგომნი დადიანნი ამ ცოტნესაგან
Line of ed.: 18     ჩამომავლობენ, ვითარცა აღვსწერეთ.



Section: 40  
Page of ed.: 28  
Line of ed.: 19   ახალწლისათჳს


Line of ed.: 20        არამედ კუალად ქრისტეანობის ჟამსა შესძინეს წესნი ესენი: რა\მეთუ
Line of ed.: 21     ახალწელს, ერთს იანვარს, უწინარეს ცისკრის ლოცვისა, უკუ\ლევდა
Line of ed.: 22     მეფეს ჭყონდიდელი ჯუარსა და ხატსა, და სამკაულსა მეფესა
Line of ed.: 23     და დედოფალსა, და სანუქარსა შაქრისასა, ხოლო შემდგომად წირ\ვისა
Line of ed.: 24     სრულიად ერისთავნი, ჴელისუფალნი და დარბაზის ერნი თჳს\თჳსთა
Line of ed.: 25     ბარებულთა, ესე იგი არს: ბაზიერთხუცესი -- შავარდენ-ქორ\სა
Line of ed.: 26     და თავსა ველურის ეშჳსასა მოოქროვილსა; მეჯინიბეთხუცესი \ცხენსა
Line of ed.: 27     აკაზმულსა ოქროთ-მოოჭვილითა, და სხუანი ოფიკალნი
Page of ed.: 29   Line of ed.: 1     თჳს-თჳსთა შესატყჳსთა. ხოლო ერისთავნი -- ცხენთა არაკეთილ\თა,
Line of ed.: 2     და კუალად ესენიცა და სხუანი სრულიად ისარსა, და შეაჩუენიან
Line of ed.: 3     კრულვით ორგულსა მეფისასა მეტყუელნი: "მრავალჟამიერ ყოს
Line of ed.: 4     ღმერთმან მეფობა თქუენი მრავალ წელს, და ისარი ესე გულსა შინა
Line of ed.: 5     Manuscript page: B_12  განერთხას მეფობისა თქუენისა ორგულსა". და შემდგომად სრუ\ლიად
Line of ed.: 6     სპათა მოლოცვისა შექმნიან პურობა დიდი, განცხრობითა და
Line of ed.: 7     სახიობითა. ხოლო ცხენთა მათ ერისთავთა მორთმეულთა განიყვა\ნის
Line of ed.: 8     ბაზიერთხუცესი, სადა იყო სანადირო მეფისა შემოღობილი ახ\ლოს
Line of ed.: 9     მეფის სამყოფისა, და დაჴოცნის ცხენნი იგინი მწუხრსა მას შე\მოღობილსა
Line of ed.: 10     მას Manuscript page: R_14  შინა, და მას ღამესა აღივსის შემოღობილი იგი
Line of ed.: 11     მელითა, ტურითა, მგლითა, და დილასა მცველმან მისმან ჩამოხურ\ნის
Line of ed.: 12     კარნი და დაამწყვდივის მას შინა. ხოლო მეორესა დღესა შეჯ\დის
Line of ed.: 13     მეფე წარჩინებულითა თჳსითა და მივიდის ადრიან მუნ, მაშინ
Line of ed.: 14     გამოუშვიან მჴეცნი იგინი და დაუწყიან ისრითა სროლა და სიკუ\დილი
Line of ed.: 15     მათი. ესრეთ იკულევდიან და შემოვიდიან მხიარულნი
Line of ed.: 16     სანა/დიმოდ.



Section: 41  
Page of ed.: 29  
Line of ed.: 17   აღდგომისათჳს


Line of ed.: 18        ხოლო აღდგომის წესი იყო ადრე ნათლებისად წირვა და შემ\დგომად
Line of ed.: 19     წირვისა მცირედითა სანოვაგითა ჴორცთათა აღიჴსნიდიან
Line of ed.: 20     პირთა მეფე და დიდებულნი. შემდგომად გამოვიდის მეფე, და ყო\ველნი
Line of ed.: 21     წარჩინებულნი და მცირებულნი ასპარეზსა ზედა, და დასვიან
Line of ed.: 22     სამეფო თასი ოქროსი ანუ ვეცხლისა ყაბახსა ზედა, დაუწყონ სრო\ლა
Line of ed.: 23     მას თასსა ისარნი მოყმეთა და ჭაბუკთა და, რომელი ჩამოაგდის
Line of ed.: 24     ისრითა, მას მისციან თასი იგი. შემდგომად ამისა შექმნიან ბურ\თობა
Line of ed.: 25     და, რომელმან მჴარემან აჯობის, იყო მჴარე-თალარნი სამე\ფონი,
Line of ed.: 26     და მისციან მათ თჳთოთა თჳთო (ეგრეთვე ქორწილისა, დიდ\გამომჩუენებისა
Page of ed.: 30   Line of ed.: 1     დღესა შინა ყვიან Manuscript page: d_4a  ესე ასპარეზსა ზედა), მერმე შე\მოვიდიან
Line of ed.: 2     მეფისა თანა და შექმნიან ნადიმნი და პურობანი დიდნი
Line of ed.: 3     მგოსან-სახიობითა. არამედ კათალიკოზნი და ეპისკოპოზნი ვიდრემ\დის
Line of ed.: 4     იივნენ მუნ, არა იყო მწყობრთა ძალთა ცემანი, არამედ გალობა\ნი.
Line of ed.: 5     ხოლო შემდგომად წარსლვისა მათისა იყო მგოსანთა, მომღე\რალთა
Line of ed.: 6     და ყოველთა სახიობათა ცემანი.



Section: 42  
Page of ed.: 30  
Line of ed.: 7   დროშისათჳს


Line of ed.: 8        ხოლო წესთა ამ\\ათთა Manuscript page: A_10  იყო ყოველი ივერია ანუ გიორგია ოთხ
Line of ed.: 9     სადროშოდ განყოფილი, რამეთუ წინამბრძოლნი იყვნენ თორელნი,
Line of ed.: 10     ციხისჯუარელნი და ახალციხელნი, და მიმყოლნი მათნი სრულიად
Line of ed.: 11     მესხნი და კლარჯნი, და სომხითისა, რომელნი ეპყრათ; ხოლო მე\მარჯუნე
Line of ed.: 12     მიმსულელ-მცემელნი სრულიად ლიხთ-იქითი აფხაზ-ჯი\ქითურთ;
Line of ed.: 13     მემარცხენეთ მიმსულელ-მცემელნი სრულიად ჰერ-კახნი;
Line of ed.: 14     ხოლო მეფისა ალმის მპყრობელნი ქართველნი და რომელნი როქით
Line of ed.: 15     Manuscript page: B_13  სპანი ეპყრნეს მეფესა, გარნა ოდესმე სამად მიმსვლელად ანუ სხუა\რიგ
Line of ed.: 16     მიიყვანდიან, ვითარ ამჯობინის მეფე ანუ სპასალარი.



Section: 43  
Page of ed.: 30  
Manuscript page: R_15 
Line of ed.: 17   შერეულთა წესთათჳს


Line of ed.: 18        არამედ წესნი ესენი რომელნიმე ფლობასა თათართა ყეენობი\სასა
Line of ed.: 19     შეიშლებოდნენ, ვითარცა დაბლა ნოხთა ზედა სხდომანი, ეკლე\სიასა
Line of ed.: 20     შინა მოუჴდელობა ქუდისა თუ არა ჟამად, რამეთუ საუფლოთა
Line of ed.: 21     სიტყუათა ზედა მოიჴდიდიან, თჳნიერ მისსა არა, არცაღა ბოდიშობ\დიან
Line of ed.: 22     ქუდის მოჴდით, და სხუანიცა უჯერონი მრავალნი, ვითარცა
Line of ed.: 23     იტყჳს ორცოლიანობასა და სამცოლიანობასა, და მეფეთა წინააღმ\დგომობასა,
Line of ed.: 24     და განდგომილებასა, ხოლო შემდგომად ბრწყინვალე\მან
Line of ed.: 25     მეფემან გიორგი კუალად აგო წესსავე მას ძუელსა ზედა, და შემ\დგომთა
Line of ed.: 26     მისთა მეფეთა, ვიდრე შიხთა მეფისა სპარსთათა
Line of ed.: 27     გამოჩინე/ბისამდე.



Section: 44  
Page of ed.: 30  
Page of ed.: 31  
Line of ed.: 1   შემდგომად განყოფილებისა
Line of ed.: 2   სამეფოსათჳს


Line of ed.: 3        ხოლო შემდგომად განყოფილებისა და განხეთქილებისა სამე\ფოსათა
Line of ed.: 4     ამისა აქუნდათ თჳს-თჳსად წესნი ესენივე, გარნა ერისთავ\თა
Line of ed.: 5     ცვალებანი არღარა. გარნა მთავარნიცა არღარა იწოდებოდნენ
Line of ed.: 6     მთავრად, არამედ თავადად, და არღაცა იყვნენ როქით სპანი მეფი\სანი,
Line of ed.: 7     არამედ სახასონი აზნაურნი და მსახურნი გლეხნი ჴეობათაგან
Line of ed.: 8     იყვნენ მცველნი მეფისანი, და უმეტეს მოჴევე-მთიულნი, ვიდრე და\იპყრობდნენ
Line of ed.: 9     მას საერისთოდ. ხოლო იმერთა -- რაჭა და სრულიად
Line of ed.: 10     ლეჩხუმი, ხოლო კახთა -- ქისიყი. ხოლო ლაშკრობისა ჟამსა ერის\თავთა
Line of ed.: 11     და მთავართა მინაწერნი იყვნენ მოყვანებად, გარნა იყვნენ
Line of ed.: 12     ოთხ სადროშოდვე კუალადცა, ვითარცა აღვსწერეთ ქართლი, იმერე\თი
Line of ed.: 13     და კახეთი. არამედ ესე ყვეს მეფეთა, ვინაჲთგან არღარა იყვნენ
Line of ed.: 14     ეგოდენნი შემოსავალნი, რათამცა დაეპყრათ სპანი ეგდენნი, რათა
Line of ed.: 15     ეპირისპირათ, ანუ გამაგრებოდენ მტერთა თჳსთა. ამისთჳს შეჰკუ\ეთეს
Line of ed.: 16     ერისთავთა, მთავართა და აზნაურთა -- სრულიად რაოდენნი
Line of ed.: 17     სახლსა შინა არიან -- წარსლვად ლაშკარსა შინა, ხოლო გლეხთა
Line of ed.: 18     მგზავსად შეწერილებისად. ხოლო როსტომისამდე ესენი ესრეთ
Line of ed.: 19     იყვნენ.



Section: 45  
Page of ed.: 31  
Line of ed.: 20   აწინდელისა წესისათჳს


Line of ed.: 21        გარნა თუმცა სამცხეს და კახეთს შემოერიათ -- მათ ურუმთა\გან
Line of ed.: 22     და ამათ ყიზილბაშთაგან, -- წესნი რაჲმე მათნი, არამედ ქარ\თველნი
Line of ed.: 23     და Manuscript page: R_16  იმერელნი ეგნენ ზნეთა მათ ზედავე. ხოლო აწინდელ\თა
Line of ed.: 24     ჟამთა აქუნდათ წესნი იგინივე და შერეულნი ყიზილბაშთა ესე\ნი,
Line of ed.: 25     რამეთუ სხდიან ნოხთა უსკამოდ, ჴელითა სჭამდიან. სანოვაგე
Line of ed.: 26     Manuscript page: B_14  ქართველთა და კახთა უმეტეს ყიზილბაშთა რიგისა, ხოლო მესხთა \ურუმთა
Line of ed.: 27     და იმერთა -- ურუმულთაგან შერეული; და სასახლეთა შე\ნებანი
Line of ed.: 28     მათივე რიგისა და არღარა ქართული, თჳნიერ დარბაზისა,
Line of ed.: 29     და მესხთა ურუმთა რიგისა. და არღაცა იყო ერისთავთა ცვალება\ნი,
Line of ed.: 30     არამედ მკჳდრადნი. რამეთუ ძუელითგანვე იყო წესი ესე: რა\ჟამს
Line of ed.: 31     მოკუდის ერისთავი, ანუ მთავარი, ანუ ჴელისუფალნი, ანუ აზ\ნაურნი
Page of ed.: 32   Line of ed.: 1     ჩინებულნი, მოართვიან მეფესა მის მომკუდრისა ჴრმალი,
Line of ed.: 2     ცხენი და უხუცესი ძე მისი, ხოლო მეფე ჴელისუფლობისა და ერის\თობისა
Line of ed.: 3     წესსა, ვისიცა ენება, ღირსებისაებრ მიუბოძის და ოდესმე
Line of ed.: 4     ძესაცა, უკეთუ ღირს იყო ანუ ძალ-ედვა მოურნეობა მისი. ხოლო
Line of ed.: 5     ცხენი წარიყვანიან სამეფოთ, და ჴრმალსა მოარტყმიდა წინაშე მე\ფისა
Line of ed.: 6     მსახურთუხუცესი ძესა მის მომკუდრისასა, და დააწესონ ტაძ\რეულად
Line of ed.: 7     ანუ სხუათა სამეფოთა მსახურებათა შინა ღირსებისაებრ.
Line of ed.: 8     ხოლო აწინდელსა ჟამსა ჴელისუფალნი ეგრეთვე ყვნიან, ვითარცა
Line of ed.: 9     ზემო ითქუა, და ცხენიცა და ჴრმალიცა ეგრეთვე. არამედ ერისთო\ბა
Line of ed.: 10     და მთავრობა არღარა, და რომელნიმე სპასპეტნიცა, რამეთუ
Line of ed.: 11     Manuscript page: d_4b  შვილთავე მისთა ანუ სახლისკაცთა მისთავე მიუბოძიან, ეგრეთვე
Line of ed.: 12     მთავართაცა.



Section: 46  
Page of ed.: 32  
Line of ed.: 13   აწინდელთა ჴელისუფალთა შეცვლილთა
Line of ed.: 14   სახელთათჳს


Line of ed.: 15        ხოლო როსტომ ჴელისუფალთა უწოდა: მსახურთუხუცესსა \ყორჩიბაში,
Line of ed.: 16     მონათუხუცესსა -- ყულარაღასი, სპასპეტსა -- სარდა\რი,
Line of ed.: 17     მეჭურჭლეთუხუცესსა -- მოლარეთხუცესი და მეჭურჭლეთუხუ\ცესი
Line of ed.: 18     არღარა, არცა იგი წინათი მოლარეთხუცესი; ჩუნჩერახსა \სუფრაჩი,
Line of ed.: 19     ჩაჩნაგირს -- სუფრაქეში, მანდატურთუხუცესსა -- ეშიყა\ღასი,
Line of ed.: 20     მანდატურსა -- სოჰბათიასაული, ბოქოულსა -- ელიაღაჯი,
Line of ed.: 21     მსაჯულთუხუცესსა -- მდივანბეგი, ეზოს მოძღუარსა -- ნაზირი, მეს\\\ტუმრეთუხუცესსა Manuscript page: R_17 
Line of ed.: 22     -- მეჰმანდარი, მწერალსა -- მუშრიბი, ხუროთ\მოძღუარსა
Line of ed.: 23     -- სარაიდარი, და ეჯიბი არღარა, არამედ მგზავსი მისი
Line of ed.: 24     მეითარი. ხოლო სხუანი ჴელისუფალნი იყვნენ ეგრეთვე. არამედ
Line of ed.: 25     კუალად ყიზილბაშთა რიგის შესძინა ვეზირი, მუსტოფი და მუნში.
Line of ed.: 26     კუალად მეკარესა -- ყაფიჩი და ასისთავსა -- უზბაში. და კახთაცა
Line of ed.: 27     განაწესეს ეგრეთ; ხოლო იმერეთს მეფის ალექსანდრეს გიორგის ძი\სამდე
Line of ed.: 28     იყვნენ წესნი ეგრეთვე და შემდგომად მისსა არღარა, არამედ
Page of ed.: 33   Line of ed.: 1     Manuscript page: B_15  მთავარნი თჳს-თჳსითა სპითა შეკრბიან, და არღაცა ჴელისუფალნი
Line of ed.: 2     მეფისანი არიანღა. ხოლო სამცხეს, ვითარცა ოსმანთა რიგნი, ეგ\რეთ
Line of ed.: 3     იმყოფიან ჩუეულებათა და წესითა.



Section: 47  
Page of ed.: 33  
Line of ed.: 4   აწინდელთა მთავართა გუართათჳს


Line of ed.: 5        ხოლო აწინდელთა მთავართა და წარჩინებულთა გუარნი ესენი
Line of ed.: 6     Manuscript page: A_11  არიან: ბარათაშვილი, რომელთა უპყრავთ გაჩიანისა და გარდაბანისა
Line of ed.: 7     საერისთონი ტფილისის სამჴრით, ვიდრე ლორე-ფანავრამდე, თჳნიერ
Line of ed.: 8     მეფისა სახასოთა და შეწირულობათა ეკლესიათათა. ხოლო იტყჳან
Line of ed.: 9     ესენი ჩამომავლობასა ქაჩიბაძისასა, რომელსა აცხადებს გუჯარნი და
Line of ed.: 10     სიგელნი მათნი მეფეთაგან წყალობისანი. კუალად ყაფლანისშვილი და
Line of ed.: 11     აბაშისშვილი სამთა ძმათა შვილობასა. არამედ ყაფლანისშვილი
Line of ed.: 12     იტყჳს გუარობასა მათსა გინა ორბელიანობასა, გარნა იყო ორბე\ლიანი
Line of ed.: 13     სხუა და ქაჩიბაძე სხუა გუარი, არამედ ოდეს განიყვნენ ძმანი,
Line of ed.: 14     ბარათასაგან არიან ბარათიანნი, რომლისა მიერ ეწოდა ადგილთა
Line of ed.: 15     მათ საბარათიანოდ, ხოლო აბაშისაგან აბაშისშვილნი და ეგრეთვე
Line of ed.: 16     სხუანი, რომელნი არიან ბარათიანთაგანნივე. გარნა საგონებელ არს
Line of ed.: 17     ყაფლანიანთაცა მესამესა ძმასა ეწოდა ორბელი, და მის მიერ ორბე\ლიანნი
Line of ed.: 18     იწოდნენ, თვარე წინათქმულნი არა განმართლდებიან. ხო\ლო
Line of ed.: 19     ბარათანთ გუჯარსა შინა, რომელ არს ბეთენიას, წერილ არს:
Line of ed.: 20     მეფემან ალექსანდრემ, ძემან გიორგი მეფისამან, გაჰყარნა სამნი ძმა\ნი
Line of ed.: 21     -- აბაში, გუგუნა და დავით. აბაშისაგან აბაშიშვილნი, გუგუნა\საგან
Line of ed.: 22     ბარათიანნი და დავითისაგან ყაფლანიშვილნი არიან. ხოლო
Line of ed.: 23     სომხითის მელიქი არა არს გუარი, არამედ Manuscript page: R_18  სომეხსა ვისმე პატივსცა
Line of ed.: 24     შააბაზ გამოჰმადიანებისათჳს. არღუთაშვილი აწ აზნაური, გარნა
Page of ed.: 34   Line of ed.: 1     მჴარგრძელნი არიან. ხოლო ზურაბისშვილს, იარალისშვილს და სო\ლაღაშვილს
Line of ed.: 2     იტყჳან არა ბარათიანობასა, არამედ მამულნი და სასა\ფლაონი
Line of ed.: 3     მათნი აჩენენ მასვე ყოფასა. კუალად დოლენჯისშვილი აწ
Line of ed.: 4     ჩამოსულნი მესხიდამ. ყარაბუდაღისშვილი მოვიდა მარიამ-ჯუა\რის
Line of ed.: 5     კახეთიდამ. ხოლო მცხეთის დასავლით და მტკურის სამჴრით
Line of ed.: 6     ციციშვილი, რომელი ძუელადვე მოვიდა ფანასკეთიდამ, ჯავახის\\\შვილი; Manuscript page: B_16 
Line of ed.: 7     ხოლო მოურავისშვილი არს სააკაძე და მეფისაგან გამთავ\რებული;
Line of ed.: 8     როჭიკაშვილი არს შალიკაშვილი, მოვიდა სამცხიდან. ხო\ლო
Line of ed.: 9     შიდა ქართლს ამილახორი, არამედ არა არს გუარი, გარნა წესი
Line of ed.: 10     მეჯინიბეთხუცობისა, ვითარცა უწოდებენ სპარსნი, ხოლო გუარი
Line of ed.: 11     ზედგინიძე არს და პატივცემული მეფეთაგან მთავრობით, ვითარცა
Line of ed.: 12     აჩენს გუჯარნი მათნი. აბაშიძე, ფალავანდიშვილი და ამირეჯიბი.
Line of ed.: 13     ამათ ერთობასა შინა აქუნდათ მამულნი იმერეთს და ქართლსა შინა,
Line of ed.: 14     და შემდგომად განყოფისა სამეფოსა, ერთი ძმა იქით და ერთი აქათ
Line of ed.: 15     დაშთნენ, ვითარცა აჩენს მამულნი და სიგელნი მათნი. ავალისშვი\ლი,
Line of ed.: 16     რა დაშთა ჴეობა მეფესა ქართლისასა, ეგრეთვე ერთი ძმა დაშ\თა
Line of ed.: 17     აქ და მეორე სამცხეს. მაჩაბელი იტყჳს ანჩაფიძეობას, აფხაზე\თიდამ
Line of ed.: 18     მოსლვას, გარნა ახალი არს. ხერხეულისძე იყო სამცხეს და
Line of ed.: 19     იტყვს ოსობას, არამედ არს მოსლვა მისი შემდგომად გაყრილებისა.
Line of ed.: 20     ფავლენისშვილი იტყჳს მჴარგრძელობასა. ხოლო კუალად მესხი
Line of ed.: 21     ამილახორისშვილი, დიასამიძე, შალიკაშვილი და თაქთაქისშვილი
Line of ed.: 22     შემდგომად თათრობისა ჩამოვიდნენ სამცხიდამ; ჩხეიძე მოვიდა იმე\რეთიდამ.
Line of ed.: 23     ხოლო რამაზისშვილი და დავითისშვილი არიან ავგიორ\\გის Manuscript page: d_5a 
Line of ed.: 24     ძმის დიმიტრისაგან, რომელი არჩინა მეფემან, და არიან მიერით\გან
Line of ed.: 25     აქა. ხოლო იალბუზის კალთათა ქსნის ერისთავი და არა ქვენა\ფლაველისაგან,
Line of ed.: 26     არამედ იტყჳს ბიბილურობასა. ხოლო არაგჳს ერის\თავი
Line of ed.: 27     - და აღვსწერეთცა, ვითარცა არიან, არამედ გუარს სიდამო\ნობას
Line of ed.: 28     იტყჳს. ხოლო მუხრანის ბატონი და გოჩაშვილი, აწ მთავარ\ნი,
Line of ed.: 29     არამედ გუარი მეფეთა ბაგრატიონთა არიან, ვითარცა აღწერილ\ნი
Line of ed.: 30     არიან.


Page of ed.: 35  
Manuscript page: R_19 
Line of ed.: 1   წარჩინებულთათჳს


Line of ed.: 2        გარნა ამათ მთავართა შორის აწინდელთა ჟამთა უწარჩინებუ\ლესნი
Line of ed.: 3     და შემძლებელნი ესენი იყვნენ და გაუყრელნი სახლნი აქუნ\დათ:
Line of ed.: 4     პირველი მუხრანის ბატონი, არაგჳს ერისთავი, ქსნის ერის\თავი,
Line of ed.: 5     ამილახორი და ყაფლანიშვილი, ზემო ციცისშვილი, ოდეს გა\უყრელი
Line of ed.: 6     იყო, და სომხითის მელიქი. ხოლო აზნაურნი მრავალნი არი\ან,
Line of ed.: 7     სიგრძისათჳს დავიდუმო ვიეთნი ძუელის გუარისანი, ვითარცა
Line of ed.: 8     აბაზაძე, კორინთელი, მახატელი, არღუთაშვილი, გოგიბაშვილი, ნა\სიძე,
Line of ed.: 9     ღაზნელი. გააზნაურშვილებულნი: ვითარცა რატისშვილი,
Line of ed.: 10     ქსნის ერისთვის განაყოფი, ვით იხილვების მამულითა, ხოლო აწ
Line of ed.: 11     დამცირებულნი. ხოლო ზედგინიძე, სააკაძე, ელიოზიშვილი, ამათგან
Line of ed.: 12     გამთავრებულნი ესრეთ, რომელნიმე ამაღლებულან და რომელნიმე
Line of ed.: 13     Manuscript page: B_17  დამდაბლებულან ჟამთა ცვლილებითა ანუ გაყრითა ძმათათა.



Section: 48  
Page of ed.: 35  
Line of ed.: 14   კახთათჳს


Line of ed.: 15        ხოლო კახეთს ჩოლაყაშვილი და მაყასშვილი იტყჳან ირუფა\ქიძობას;
Line of ed.: 16     ენდრონიკასშვილი იტყჳს ანდრონიკესაგან, რომელი მო\ვიდა
Line of ed.: 17     პირველვე კეისართა გუარისა. ჯორჯაძე, ჭავჭავაძე, ვაჩნაძე,
Line of ed.: 18     ვახვახისშვილი, რუსისშვილი, ჯანდიერისშვილი, ავალისშვილი და
Line of ed.: 19     ჩერქეზი. ეს ორნი მოსულნი არიან გაყრილების შემდგომად. გურა\მისშვილი
Line of ed.: 20     და ტუსისშვილი -- ზედგინიძენი, რომელთა გამოაჩენს
Line of ed.: 21     სასაფლაო მათი დღესეც მღჳმეს, და აზნაურნი უფროს მცირედ.



Section: 49  
Page of ed.: 35  
Line of ed.: 22   სამცხისათჳს


Line of ed.: 23        ხოლო სამცხეს: ჯაყელი, ესე არს აწ ათაბაგი და ფაშა ახალ\ციხისა;
Line of ed.: 24     შალიკაშვილი, თადგირიძე, დიასამიძე, ქობულისძე, გოგი\ბაშვილი,
Line of ed.: 25     ამილახორი, ავალისშვილი, სუმბატისშვილი, გოგორის\შვილი,
Page of ed.: 36   Line of ed.: 1     თუხარელი, ღაღანიძე და სხუანი, არღარა იწოდებიან გუა\რითა,
Line of ed.: 2     არამედ ფაშად, ბეგად და სანჯახად, და აზნაურნიცა ეგრეთვე
Line of ed.: 3     მრავალ, გარნა დავიღუმეთ.



Section: 50  
Page of ed.: 36  
Line of ed.: 4   იმერეთისათჳს


Manuscript page: R_20 
Line of ed.: 5        ხოლო იმერეთს: არგუეთსა შინა აბაშიძე, ფხეიძე, წერეთელი
Line of ed.: 6     და ჩხეიძე [ამავე ჩხეიძის გუარი არს აწინდელი რაჭის ერისთავი და
Line of ed.: 7     სპასპეტი რაჭისა], ლორთქიფანიძე, ნიჟარაძე და ღოღობერიძე, აზ\ნაურნი
Line of ed.: 8     და მთავრობით პატივცემულნი მეფეთაგან. ხოლო რაჭას
Line of ed.: 9     წულუკიძე, იაშვილი, ჯაფარიძე, ინასარიძე, ლაშხისშვილი. ხოლო
Line of ed.: 10     სუანეთს გელოვანი, და არღარა ეგოდენისა ძალისა და უფლებისა
Line of ed.: 11     მქონე სუანთა ზედა.

Line of ed.: 12        კუალად ვაკესა Manuscript page: A_12  შინა ჭილაძე და მიქელაძე და ჩიჯავაძე, ხოლო
Line of ed.: 13     აზნაურნი მრავალნი და კეთილნი ყოვლითა ზნითა აზნაურთათა [ვი\თარცა
Line of ed.: 14     ძუელად სიტყუა იყო ივერიასა შინა: დარბაისლად მესხნი,
Line of ed.: 15     თავადი ქართლისა, აზნაური იმერეთისა და ვაჭარი კახეთისა], არა\მედ
Line of ed.: 16     სიგრძისათჳს არღარა აღვსწერეთ. გარნა უწარჩინებულესი და
Line of ed.: 17     შემძლებელი იყო აწისა ჟამსა შინა რაჭის ერისთავი და აბაშიძე.



Section: 51  
Page of ed.: 36  
Line of ed.: 18   ოდიშისათჳს


Line of ed.: 19        ხოლო ოდიშს დადიანი და თავადი თჳთ-თჳსად მფლობელი
Line of ed.: 20     ოდიშისა შემდგომად გაყრილებისა. არამედ აწ არს ჩიქოვანი, რო\მელმან
Line of ed.: 21     მოწყჳდნა დადიანნი და მთავარნი ოდიშისანი, და მცირე
Line of ed.: 22     აზნაურობისაგან იქმნა დადიანად აღწერილებისაებრ. არამედ კუა\ლადცა
Line of ed.: 23     არიან მთავარნი ესენი: გოშაძე, ფაღავა, ჯაიანი, ჩიჩუა და
Line of ed.: 24     Manuscript page: B_18  სხუანიცა, და აზნაურნიცა მრავალნი.



Section: 52  
Page of ed.: 36  
Line of ed.: 25   აფხაზეთისათჳს


Line of ed.: 26        ხოლო აფხაზეთს იგივე შარვაშიძე, მფლობელი აფხაზთა თჳთ,
Line of ed.: 27     და უმდაბლესი ანჩფაძე.



Section: 53  
Page of ed.: 36  
Page of ed.: 37  
Line of ed.: 1   გურიისათჳს


Line of ed.: 2        ხოლო გურიას გურიელი, იგიცა თჳთ ჰფლობს და იტყჳს ვარ\დანის
Line of ed.: 3     ძეობასა, და სხუანი მის ქუეშენი არიან ესენი: თადგირიძე და
Line of ed.: 4     ამილახორი ჩავიდნენ სამცხიდამ, შარვაშისძე მოვიდა აფსაზეთიდამ,
Line of ed.: 5     ბერიძე, კვერღელისძე, ბერეჟიანი, ნაკაშიძე და სხუანი, ეგრეთვე
Line of ed.: 6     აზ/ნაურნიცა.



Section: 54  
Page of ed.: 37  
Line of ed.: 7   მეფეთა წერილისათჳს


Line of ed.: 8        ხოლო მეფენი ამათ ყოველთა ზედა იწერებოდნენ ესრეთ: "ჩუე\\ნი Manuscript page: R_21 
Line of ed.: 9     ბრძანება არს, მესტუმრეთ თუ მანდატურთ, ესრეთ უამბე", და
Line of ed.: 10     შემდგომად რაჲ ჯერ იყო. ხოლო სიგელსა და გუჯარსა შინა: "ჩუენ,
Line of ed.: 11     მეფეთ-მეფემან, ღვთით წყალობით ცხებულმან, თჳთმპყრობელმან
Line of ed.: 12     და თჳთჴელმწიფემან, იესიან, დავითიან, სოლომონიან, ბაგრატიონ\მან,
Line of ed.: 13     შჳდთავე სამეფოთა მპყრობელმან [სახელი] გიწყალობეთ".
Line of ed.: 14     ხოლო აწინდელთა ჟამთა: "მესტუმრეო, Manuscript page: d_5b  ჩუენ მაგიერად ჩუენს დიდს
Line of ed.: 15     იმედს დარბას-ბატონს [სახელი] ასრე უანბეთ". და მდაბალთა ზედა:
Line of ed.: 16     "ჩუენი ბძანება არს", ხოლო გუჯართა და სიგელთა: "ჩუენ,
Line of ed.: 17     მეფემან ღვთივ-ცხებით გჳრგჳნოსანმან, იესიან, დავითიან, სო\ლომონიან,
Line of ed.: 18     ბაგრატიონმან [სახელი] გიწყალობეთ"! ესრეთვე
Line of ed.: 19     იმერნი და კახნი, არამედ მეფე ქართლისა კუალადცა მეფეთ-მეფო\ბით
Line of ed.: 20     სწერდა წინავეთავე ჩუეულებითა.



Section: 55  
Page of ed.: 37  
Line of ed.: 21   ეპისკოპოზთა ლაშკრად
Line of ed.: 22   წასლვისათჳს


Line of ed.: 23        არამედ ეპისკოპოზთა სლვა ლაშკართა, ნადირობათა და ბრძო\ლათა
Line of ed.: 24     შინა ამის მიერ ჩუეულება იქმნა: რაჟამს უწყეს მოჰმადიანთა
Line of ed.: 25     შემდგომად დავით პ̃ მეფისა დაუცხრომელი ბრძოლა და კირთე\ბა,
Line of ed.: 26     და იხილეს ღაფლობა-უღონოება ქუეყნისა ერთა ეპისკოპოზთა,
Page of ed.: 38   Line of ed.: 1     მაშინ ეტყოდიან ეპისკოპოზნი: "ნუ მოღაფლდებით და ნუ მოუღო\ნოვდებით
Line of ed.: 2     ბრძოლად მათდა, და ნუ დაუტევებთ სარწმუნოებასა,
Line of ed.: 3     რჯულსა და ჩუეულებასა თქუენსა, და ჩუენ ვიქმნებით წინამბრძოლ\ნი
Line of ed.: 4     თქუენნი" და ჰყოფდენცა ეგრეთ [ვითარცა მარაბდის ომსა ზე\და
Line of ed.: 5     მროველმან ავალიშვილმან, რა მოიღო ზიარება, ეტყოდენ:
Line of ed.: 6     "უკეთუ დღეს აღიღებ მახჳლსა ბრძოლად, უბრძანე, რათა გვაზია\\როს Manuscript page: B_19 
Line of ed.: 7     სხუამან, და უქეთუ არა, უმჯობეს არს შენ მიერ". ხოლო იგი
Line of ed.: 8     იტყოდა: "დღეს ბრძოლა არს სარწმუნოებისა და ქრისტეს მცნები\სა
Line of ed.: 9     და არა მხოლოდ ჩემ ზედა; ამისთჳს არა ვყო, უკეთუ უწინარეს
Line of ed.: 10     თქუენსა არა დავსთხიო სისხლი ჩემი მახჳლის ამღებმან". ხოლო
Line of ed.: 11     მეორე მიზეზი: ვინაჲთგან შეწერით იყო ლაშკარნი, და ჰყვათ ეპის\კოპოზთა
Line of ed.: 12     აზნაურნი, და მსახურნი, და შეწერილნი გლეხნი წარსლ\ვად
Line of ed.: 13     ბრძოლასა შინა, ამისთჳს მათთა მოშურნეთა თანამდებ იყვნენ
Line of ed.: 14     წარსლვად, და არს მიერ ჟამითგან ეგრეთ აწამდე. ხოლო სხუათა
Line of ed.: 15     თჳნიერ ამისა აჩენს ცხორება ანუ მატიანე ქუემთრე აღწერილი ყო\ველსავე
Line of ed.: 16     ამას Manuscript page: R_22  ქარტასა შინა. და იმყოფოდა ესენი ესრეთ აწისამდე,
Line of ed.: 17     ხოლო წაღმართი უწყის ღმერთმან და, ვითარცა ნებავს, იყავნ.





Next part


This text is part of the TITUS edition of Kartlis Cxovreba IV: Vakhushti Bagrationi.

Copyright TITUS Project, Frankfurt a/M, 22.9.2017. No parts of this document may be republished in any form without prior permission by the copyright holder.